Over alle politieke grenzen heen groeit de belangstelling voor de invoering van een ‘universeel basisinkomen’ (UBI) als nieuw model voor ons sociaal beleid. Een UBI wil elke burger onvoorwaardelijk een inkomen garanderen.

De denktank Itinera heeft deze evolutie aan de test van nuchtere analyse onderworpen. Hoewel een UBI positieve kanten kan hebben, is het vooral een gevaarlijke utopie stellen ze, zowel voor sociale rechtvaardigheid als voor onze welvaart. Hun argumenten op een rij.

Het UBI is zwaktebod en paniekvoetbal: voorstanders nemen de economische en sociale kwalen van onze tijd als onoverkomelijk aan. Rest de noodmaatregel van een basisinkomen. De winnaars van de economie zullen dan eeuwig winnen, de verliezers zullen we zoet houden met gratis geld.

Het UBI is een verraderlijk modewoord: een vaag containerbegrip waarmee gegoocheld wordt maar waarmee vooral verwarring wordt gezaaid omdat de werkelijke betekenis sterk varieert. Wie voorbij de hype en de slogan kijkt, ziet vooral een volgende ronde opbod in uitkeringen: voor iedereen en zonder tegenprestatie. Oude wijn in nieuwe zakken.

Een volwaardig UBI is totale revolutie: het schrapt het sociaal contract waarop onze complexe welvaartsstaat de samenleving en verschillende generaties aan elkaar verbindt. Terwijl we al decennia wroeten en wringen om de sociale zekerheid actief en duurzaam te maken tussen de generaties, kiest het UBI voor de totale ommezwaai. In plaats van rechten en verantwoordelijkheden, komen uitkeringen zonder verantwoordelijkheid.

Het UBI betekent een overheid die abdiceert ten aanzien van de noden van de kansengroepen. In plaats van een overheid die kansarmen ondersteunt, komt een overheid die aan iedereen evenveel geld uitdeelt. Ongelijkheid zal toenemen en verdiepen, ook genderongelijkheid en arbeidsongelijkheid, terwijl kansen en sociale mobiliteit zullen afnemen. We hebben juist nood aan meer sociaal beleid op maat van groepen en families, in plaats van aan standaarduitkeringen voor de hele bevolking.

UBI is niet progressief, maar draconisch regressief. Het ondermijnt de sociale bescherming en uitkeringen van de zwaksten. In zowat alle scenario’s betekent een UBI een inkomensverlies voor de meerderheid van de bevolking die nu afhangt van de klassieke sociale bescherming zoals pensioen of werkloosheid. Voor bedrijven werkt UBI dan weer als georganiseerde loonsubsidie voor alle werknemers: onrechtstreekse cadeaupolitiek die de lonen lager kan houden én die de arbeidsstatuten verder kan versplinteren.

Het UBI is simpelweg onbetaalbaar. Om een zeker niveau van algemeenheid en welvaart te bereiken, vergt een UBI tussen 15 en 76 miljard extra overheidsuitgaven per jaar, respectievelijk voor een UBI van 900 EUR of 1500 EUR per maand voor elke volwassene, ook na verrekening van besparing door vereenvoudiging en het afschaffen van vervangingsinkomens zoals werkloosheids-, ziekte- en invaliditeitsuitkeringen of pensioenen. Het UBI betekent anderhalf tot acht maal de totale vergrijzingskosten! Dat is fiscale zelfmoord, tenzij we stelsels afbouwen die iedereen thans verworven acht: het onderwijs (€18,2 miljard), het openbaar vervoer (€15,5 miljard) en/of de gezondheidszorg (€29,6 miljard).
De impact van een UBI op economie en werkgedrag is echte science fiction: niemand weet het. Voorstanders gewagen van experimenten die succes suggereren. Die zijn twijfelachtig en bestaan alleen op kleine lokale schaal, voor korte tijd, voor groepen of in landen die niet representatief zijn en zonder enige van universaliteit. Economisch is UBI één grote gok. UBI betekent inkomen zonder arbeid terwijl wij – in het licht van de demografische vergrijzing – acuut nood hebben aan méér arbeidsparticipatie. UBI is zo de weg naar georganiseerde verarming voor de hele samenleving.

Het UBI is politiek arsenicum: een universeel recht op inkomen betekent het paradijs voor massamigratie als zuiver inkomenstoerisme. Dit is Brexit en Trump tot de zoveelste macht. Ofwel moet UBI sterk nationalistisch worden ingevuld, ofwel moet UBI letterlijk universeel, of minstens Europees, worden uitgerold. Het eerste is compleet dystopisch, het laatste compleet utopisch.