In 2022 besteedde België 8,4% van het BBP aan overheidsuitgaven voor gezondheidszorg, een cijfer dat hoger is dan het gemiddelde van de OESO-landen (7%), vergelijkbaar met Nederland (8,6%) en lager dan Frankrijk (10,3%). Tegen 2050 zouden deze uitgaven 10,4% van het BBP bereiken. Een uitgebreide analyse van het profiel van de patiënten achter deze uitgaven is essentieel om het zorgaanbod te optimaliseren en betere zorg te kunnen bieden.

Een recente studie van de Onafhankelijke Ziekenfondsen werpt licht op de verdeling van de gezondheidsuitgaven tussen 2014 en 2023. Ze richt zich met name op de 10% en 1% van de Belgen met de hoogste gezondheidsuitgaven.

“Door inzicht te krijgen in het profiel van de patiënten met de hoogste gezondheidsuitgaven kunnen we de zorg beter afstemmen. De analyse stelt waardevolle prioriteiten zoals preventie en begeleiding van chronisch zieken.” Wies Kestens, expert economische en wetenschappelijke materies bij de Onafhankelijke Ziekenfondsen (Helan).

Een sterke concentratie van de zorguitgaven

Hoewel de gemiddelde uitgaven snel toenamen tussen 2014 en 2023, zien we weinig verandering in de algemene concentratie van de gezondheidsuitgaven. Er doet zich wel een verdere concentratie van de uitgaven bij de top 1% met de hoogste gezondheidsuitgaven voor (hun aandeel stijgt van 28,9% in 2014 naar 30,8% in 2023).

De top 10% is verantwoordelijk voor ongeveer 70% van de terugbetaalde uitgaven in de ziekteverzekering in 2023, en de top 1%, die deel uitmaakt van de top 10%, voor 30,8% van de terugbetaalde uitgaven. Dit betekent dat voor elke 10 euro die wordt uitgegeven aan terugbetalingen binnen de verplichte verzekering, er 3 euro naar deze top 1% gaat. In 2023 bedroegen de jaarlijkse gemiddelde uitgaven per persoon binnen de top 1% iets meer dan €80.000 (ten laste van de ziekteverzekering), een stijging van 51% sinds 2014.

Anderzijds zien we ook een grote groep leden met beperkte zorguitgaven: 80% van de leden neemt minder dan 20% van deze uitgaven voor hun rekening, en 5% van onze leden heeft geen enkele terugbetaalde uitgave. ​

Wie zijn de leden met de hoogste gezondheidszorguitgaven?

Opvallend is dat binnen de top 1% leden met de hoogste gezondheidszorguitgaven, 9/10 lijdt aan 1, en vaak ook meerdere, chronische ziekte(s): meer dan de helft van de top 1% heeft hypertensie in 2023, 3 op de 10 lijdt aan depressie, bijna 3 op de 10 lijdt aan kanker, meer dan 1 op de 5 is opgenomen omwille van psychische problemen en bijna 1 op de 5 heeft een luchtwegaandoening (astma, COPD).

De laatste jaren is er een verschuiving zichtbaar in welke chronische ziekten binnen deze groep voorkomen: zo zien we een sterke toename van diabetes en kanker binnen de top 1% en een daling van hypertensie en depressie.

• 6,9% van de leden met depressie vertegenwoordigen 21% van de uitgaven.
• 4,7% van de leden met ademhalingsziekten vertegenwoordigen 13%.
• 4,6% van de leden met diabetes vertegenwoordigen ook 13%.
• 16,9% van de leden met hypertensie vertegenwoordigen 41% van de uitgaven.
• 1,5% van de leden met kanker vertegenwoordigen 13% van de uitgaven.

Opmerkelijk is dat het aandeel 80-jarigen binnen deze top 1% is afgenomen, mogelijk door sterfte als gevolg van de pandemie. We zien dan ook dat steeds meer jongere leeftijdsgroepen deel uitmaken van de top 1%, al is de helft nog altijd 65-plusser.

Daarnaast stellen we vast dat binnen deze top 1%, het aandeel van mensen met meerdere chronische ziektes, mensen die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming, mensen in arbeidsongeschiktheid en mensen die het afgelopen jaar stierven, significant hoger ligt dan binnen de algemene populatie.

Uitgaven chronische ziektes

27% van onze leden wordt geconfronteerd met minstens 1 chronische ziekte. Deze groep neemt 69,5% van de uitgaven binnen de verplichte ziekteverzekering voor hun rekening.

Deze chronische aandoeningen zijn potentieel te vermijden door een gezondere levensstijl, een gezondere leefomgeving (zoals luchtvervuiling) en andere primaire of secundaire preventieve maatregelen (zoals vroegdetectie).

Bepaalde chronische aandoeningen, zoals depressie, hypertensie of diabetes, leiden tot een gematigde stijging van de gezondheidskosten, variërend van 74 tot 105 euro per maand per persoon, voor personen met een gelijkaardig profiel. Deze kosten kunnen echter snel oplopen wanneer een persoon lijdt aan meerdere chronische aandoeningen tegelijkertijd.

Daarentegen resulteren andere chronische aandoeningen, zoals zeldzame ziekten, mucoviscidose of geestelijke gezondheidsproblemen die een opname in de psychiatrie vereisen, in veel hogere kosten per persoon voor de verplichte ziekteverzekering, die kunnen oplopen van 2.848 tot 4.877 euro per maand.

5 pistes richting betere zorg voor chronisch zieken

• Investeer in preventie en psychosociaal welzijn:
  ​een gezonde levensstijl promoten (voeding, lichaamsbeweging, slaap) en de leefomstandigheden verbeteren (luchtkwaliteit, onderwijs, gezonde woon- en werkomstandigheden, …). Zie ook Healthy Cities WHO en GLI-programma (Combined Lifestyle Intervention) in Nederland.
• Een proactief beheer van chronische ziektes via een globaal en geïntegreerd zorgbeleid gericht op gezondheids(zorg)doelstellingen. Er moet gewerkt worden aan, vroegdetectie, geïntegreerde zorgomkadering van chronische zieken en de empowerment van de chronisch zieke zelf. De uitwisseling van pertinente gezondheidsgegevens is noodzakelijk voor de zorgcontinuïteit.
• Versterk de gezondheidsgeletterdheid (bij chronisch zieken): de patiënt en/of zijn omgeving helpen om de vaardigheden te verwerven of te behouden die nodig zijn om hun chronische ziekte zo goed mogelijk te beheren (therapeutische educatie), de patiënt op een toegankelijke manier informeren over de kansen die verbonden zijn aan medische, technologische en digitale vooruitgangen om zijn empowerment (zelfredzaamheid) te versterken.
• Moedig zorgprofessionals aan om communicatietechnieken te gebruiken die de dialoog vergemakkelijken (bijv. aanmoedigen om vragen te stellen, te vragen om te herhalen wat ze begrepen hebben, enz.).
• Investeer in werkbaar werk: Gezien de hogere gezondheidsuitgaven bij mensen in arbeidsongeschiktheid, moet investeren in werkbaar werk, preventie op de werkplek en ondersteuning van mensen in arbeidsongeschiktheid een prioriteit zijn. Het is daarom essentieel om een beleid te implementeren dat de samenwerking tussen de verschillende actoren bevordert. ​

Bron: Onafhankelijke Ziekenfondsen