Het aantal langdurig arbeidsongeschikte invaliden is tijdens de laatste tien jaar vrij sterk gestegen. Dat blijkt uit cijfers van het Riviz, het beheersorgaan van de ziekteverzekering. Bij de werknemers zit ruim 9 procent van de vrouwen meer dan een jaar ziek thuis. En dat geldt ook voor goed 7 procent van de mannen Het aandeel langdurig zieken bij de werknemers is in 10 jaar met bijna de helft gestegen, en stijgt de laatste 2 jaar ook sneller dan ooit.

De vastgestelde evoluties kunnen worden verklaard door verschillende zaken, waaronder de vergrijzing van de bevolking, de toename van nieuwe ziektebeelden enzovoort. In dit artikel nemen we deze oorzaken onder de loep.

De vergrijzing van de bevolking en de evoluties op de arbeidsmarkt

De uitkeringsgerechtigde bevolking die mogelijk arbeidsongeschikt kan worden, is in de onderzochte periode sterk toegenomen, vooral in de oudere leeftijdscategorieën. Dit heeft een mechanische toename van het aantal invaliden voor gevolg. Een in grote getale ouder wordende arbeidspopulatie doet het aantal langdurig arbeidsongeschikten toenemen daar de kans hiertoe toeneemt met de leeftijd.

De toename van het aantal invaliden wordt bovendien gedreven door een feminisering van de arbeidsmarkt. De participatiegraad van de vrouwen op de arbeidsmarkt tot op latere leeftijd, is zeer sterk toegenomen. Bovendien kan worden vastgesteld dat de vrouwelijke populatie een grotere kans heeft om arbeidsongeschikt te worden. Deze stellingname wordt bevestigd door een studie die werd uitgevoerd door de FOD Sociale Zekerheid waarbij wordt aangetoond dat vrouwelijke tewerkstelling de belangrijkste drijfveer is van de arbeidsongeschiktheidsevolutie.

De toename van de actieve bevolking, de vergrijzing van de arbeidspopulatie alsook de gelijkschakeling van de pensioenleeftijd tussen mannen en vrouwen verklaart dan ook in belangrijke mate de evoluties van het aantal invaliden.

De verdere toename van nieuwe ziektebeelden

Als oorzaak van invaliditeit nemen musculoskeletale aandoeningen en vooral psychische problemen nog steeds aan belang toe. Uit de resultaten van een gezondheidsenquête blijkt een duidelijke verslechtering van de psycho- emotionele toestand van de Belgische bevolkging van 15 jaar en ouder in de afgelopen vijf jaar. Eén op drie geeft aan dat zijn psychisch welbevinden niet optimaal is. De geestelijke gezondheidsproblemen situeren zich vooral in het segment van de laaggeschoolden.

Steeds meer analyses leggen verbanden tussen stress, arbeidsomstandigheden, gebrek aan betrokkenheid bij de job en langdurige arbeidsongeschiktheid. De zogenaamde citroenloopbaan waarbij vijftigplussers na een relatief korte maar intense carrière zijn uitgeblust, wordt eveneens aangehaald als mogelijk verklarende factor voor langdurig absenteïsme op latere leeftijd.

Een recente publicatie van de Sociaal Economische Raad voor Vlaanderen (SERV) bevestigt dat slechts de helft van de Vlaamse werknemers een werkbare job heeft. Hierbij werd gepeild naar werkstress, het evenwicht met het privéleven, het aantal leerkansen en de motivatie van de werknemer. Vooral werkstress en meer bepaald problematische werkstress die bij 30% van de werknemers zou voorkomen, kan aanleiding geven tot het ontwikkelen van ziektebeelden zoals burn-out. Gebrek aan motivatie en betrokkenheid, vooral bij laaggeschoolde arbeiders, lijkt een groeiend probleem.

Uit wetenschappelijk literatuur blijkt de impact van de werkomgeving op de terugkeer naar het werk zeer belangrijk. De relaties met de collega’s, de leidinggevenden en werksfeer in het algemeen, bepalen in belangrijke mate of een arbeidsongeschikte sociaal verzekerde al of niet gemotiveerd is om het werk te hervatten.

Het leggen van een uniek oorzakelijk verband tussen werk gerelateerde factoren is evenwel niet altijd evident. De oorzaken van langdurig ziekteverzuim zijn meestal multicausaal. Ook de persoonlijke thuissituatie speelt een rol van betekenis. Complexere jobs in combinatie met het opvoeden van kinderen, mantelzorg en andere privéproblemen leggen een (te) grote druk op de actieve tweeverdieners. Het feit dat vrouwen meer dan mannen zorgfuncties opnemen, kan de proportioneel sterkere toename van de invaliditeitsgraad bij vrouwen, mogelijk objectiveren. Het effect van de economische crisis die de onzekerheid bij velen voedt, is een aantal gevallen mogelijk een bijkomende katalysator voor de toename van langdurige arbeidsongeschiktheid.

Maatregelen genomen in andere sectoren van de sociale zekerheid

De in de afgelopen jaren genomen maatregelen in de werkloosheidsreglementering dienen eveneens te worden opgevolgd als mogelijke factor voor een toename van de intredes in de uitkeringsverzekering.

Het verlengen van de actieve loopbaan, zonder aangepaste begeleidingsmaatregelen, alsook het afbouwen van de vervroegde uitstapregelingen, doen het aantal arbeidsongeschikten eerder toenemen dan verminderen. De federale overheidsdienst economie heeft recent cijfers gepubliceerd waaruit is gebleken dat steeds meer 50 plussers op de arbeidsmarkt actief blijven.

Opvolging arbeidsongeschiktheid

Een specifiek preventiebeleid dient te worden uitgewerkt waarbij bijzondere aandacht wordt besteed aan het voorkomen van de nieuwe ontstane ziektebeelden. Op die manier kan worden vermeden dat dat er op termijn complexere en andere ziektebeelden optreden met langdurige ongeschiktheid tot gevolg.

De arbeidsbelasting van fysiek zware beroepen biedt een potentiële tweede piste van interventie: het gaat hier niet alleen of niet zozeer om het wijzigen van de fysieke belasting zelf maar om het mogelijk maken van tijdelijk aangepast werk zodat de werknemer de kans krijgt om geleidelijk het werk te hervatten. Deze vaststelling geldt evenzeer voor psychisch belastende beroepen. De afwezigheid, ingevolge een gebrek aan kennis vooral bij KMO’s , van een actief verzuimbeleid en actieplannen die erop gericht zijn medewerkers opnieuw naar de werkvloer te brengen, werkt eveneens niet bevorderend voor de vermindering van langdurig ziekteverzuim. Het opstarten van een door het Beheerscomité goedgekeurde studie waarbij wordt ingezet op het organiseren van een dialoog met werkgevers en artsen is een belangrijke stap naar een destigmatisering van de arbeidsongeschikte gerechtigden. De stimuleren van een communicatie tussen de diverse actoren zal de kennis van het aanbod aan mogelijkheden tot wedertewerkstelling, bevorderen. Het is waarschijnlijk door op verschillende elementen (psychische en emotionele belasting, motivatie, preventie, communicatie enz.) in te spelen dat het absenteïsme kan worden verminderd.

Ook de medische controle op de arbeidsongeschiktheid dient in het licht van de vastgestelde ontwikkelingen mogelijk zijn aandachtspunten meer te richten op de nieuwe pathologieën. De toename van het psychosociale stoornissen is niet onder controle en noodzaakt tot een grondige en tijdige controle van deze stoornissen. De geplande reorganisatie van de Geneeskundige raad voor invaliditeit (GRI) waarbij meer zal worden ingezet op een grondigere, kwaliteitsvolle behandeling van die dossiers waarbij het inwinnen van een tweede advies noodzakelijk wordt geacht, is één van de antwoorden op de vraag naar een meer performante controle op het intreden in invaliditeit. Deze reorganisatie dient in elk geval te worden geëvalueerd om na te gaan of de te verwachtte resultaten worden behaald. In verband met de termijn waarbinnen de primaire steekkaarten moeten worden ingediend, werden maatregelen genomen om het vroegtijdig indienen ervan, in te perken.

De initiatieven die werden genomen in het kader van het project “back to work” dienen verder te worden gezet en uitgediept. In dit verband kan worden verwezen naar het samenwerkingsverband met de VDAB, FOREM, AWIPH en de afgesloten overeenkomst met ACTIRIS, PHARE, Bruxelles Formation, op het vlak van de herscholing van langdurig arbeidsongeschikten om zo de terugkeer naar de arbeidsmarkt te vereenvoudigen. Ook op het vlak van deeltijdse werkhervatting werden er reeds verschillende initiatieven genomen om het systeem toegankelijker te maken. Het blijft echter een uitdaging voor de toekomst om deze systemen van herinschakeling verder te promoten en uit te breiden.
Naast de sociale partners die in de schoot van de NAR samenwerken in het overlegplatform “back to work” en het RIZIV dienen ook de andere stakeholders binnen de uitkeringsverzekering initiatieven te ontwikkelen die kunnen leiden tot het terugdringen van het aantal arbeidsongeschikten. Adviserend geneesheren, arbeidsgeneesheren en behandelende arts dienen er zich van bewust te zijn dat een snelle terugkeer naar de arbeidsmarkt van zij die arbeidsongeschikt zijn een win-win situatie vormt, in de eerste plaats voor de betrokkene zelf. Een verder sensibilisering kan daar een positieve bijdrage leveren.

Bron: Riviz