Sinds begin 2015 tekende België een toestroom van 57.076 asielzoekers op. In 2015, tijdens de voorlopige piek van deze schrijnende en aanslepende humanitaire crisis, was er een algemene ‘sense of urgency’ om arbeidsgeschikte vluchtelingen snel te laten participeren in onze economie. Regeringen, overheidsdiensten en het middenveld staken daarvoor hun nek uit.

Vandaag maakt Itinera een tussenbalans op. Die oogt, ondanks diverse initiatieven en de nodige goede wil, helaas mager en verontrustend.

1. Meten is weten, en België meet/weet te weinig

Werk maken van opvang en integratie van asielzoekers vergt bovenal de afstemming van beleid op de bijzonderheden en de diversiteit van de asielzoekers. Alles begint dus met het duidelijk kunnen in kaart brengen van het profiel van de instroom. Van bij dat begin gaat het in België al mis.
Sluitende data ontbreken wegens een gebrekkige monitoring. De Dienst Vreemdelingenzaken is het eerste contactpunt van de asielzoeker en peilt ook naar het opleidingsniveau en de werkervaring van de asielzoeker. Deze gegevens worden echter niet geaggregeerd tot werkbaar cijfermateriaal. Buurlanden zoals Nederland en Duitsland blijken wel in staat veel completere statistieken voor te leggen.

2. Risico van totaal verlies van asielzoekers voor de arbeidsmarkt

Ongeveer drie vierde van de vluchtelingeninstroom naar België betreft personen zonder hogere opleiding, waaronder een substantieel aandeel van bijna één vijfde analfabeten. Anders dan algemeen werd aangekondigd, kennen asielzoekers globaal geen beter arbeidsmarktprofiel dan de niet-Europese immigranten in België: het aandeel hoogopgeleiden is vergelijkbaar, terwijl het aandeel ongeletterden significant hoger ligt. Daarbovenop komen obstakels van taal, diploma-erkenning en culturele aanpassing.
Deze realiteiten maken een scenario van quasi ‘totaal verlies’ voor de arbeidsmarkt niet denkbeeldig. Het is cruciaal om erkende vluchtelingen beter op de arbeidsmarkt te kunnen volgen, maar precieze data ontbreken ook hier. Van asielzoekers in een opvangcentrum die konden werken in 2016 heeft amper 3,5 procent al deelgenomen aan de arbeidsmarkt, en deelnemen betekent lang nog geen vaste baan.

3. Beleid voor arbeidsmarktparticipatie van vreemdelingen werkt pervers voor vluchtelingen

Voor de economische participatie van de ontheemde vluchtelingen staat één prioriteit voorop: snelheid. Welnu, de klassieke opstappen naar werk voor ‘vreemdelingen’ in België – arbeidskaart, inburgering, taalopleiding en diplomaherkenning – rekken juist het toetreden tot de arbeidsmarkt in plaats van die toetreding te versnellen.
Schrijnend is de vaststelling dat de Vlaamse dienst voor erkenning van buitenlandse diploma’s op jaarbasis slechts enkele honderden – 482 in 2015, wellicht zowat het dubbele in 2016 – erkenningsaanvragen krijgt: slechts een kleine fractie van de asielstroom. Algemeen dient slechts 24% van de hooggeschoolde vluchtelingen een dossier voor diplomagelijkschakeling in.

4. We kunnen beter doen

Snelheid vergt het doorbreken van het lineaire traject van erkenning, via taalopleiding en inburgering tot arbeidsbemiddeling en werk. We moeten erin slagen om erkenning als vluchteling, taal/inburgering en werk samen en parallel te laten sporen. Zweden, Duitsland en Oostenrijk evolueren in die zin. Ook bij ons zijn al beperkte lokale initiatieven lopend, bijvoorbeeld het ‘Tech-Check’ programma in Antwerpen.
Kennisdeling en samenwerking betekent de combinatie van alle diensten en instanties in één loket – zowel vluchtelingenzaken, taal/inburgering, arbeidsbemiddeling, huisvesting, OCMW etc. – zodat alle informatie over en voor de asielzoeker wordt geconcentreerd en gedeeld. Dat zal niet alleen de procedures verbeteren, het zal de doorstroom naar werk kunnen versnellen.
Maatwerk betekent dat we asielzoekers niet bij andere doelgroepen kunnen vegen noch ze als één doelgroep beschouwen. We moeten trajecten personaliseren, over de hele lijn: bij opvang, taalonderricht, arbeidsbemiddeling enz. Dat vergt capaciteit maar het zal renderen. Het vergt ook een zeer grote betrokkenheid van steden, gemeenten en OCMW’s.

5. Het is nu of het is nooit

De arbeidsmarktsituatie van de al ingestroomde vluchtelingen is dermate somber dat we over een noodtoestand kunnen gewagen die tijdelijke noodmaatregelen vergt. Zowel loonsubsidies, loonlastenverlagingen, een verlaagd minimumloon of een gesubsidieerd stagecontract kunnen daarin een rol spelen. Veel hangt af van de beschikbare middelen, maar er is ‘iets’ nodig om de zaak te deblokkeren en om erkende vluchtelingen een kans te geven.
Het algemene urgentiegevoel over de vluchtelingencrisis is ten onrechte verdwenen. Het is nog niet te laat om daaraan iets te doen. Maar het is wel bijna te laat.