Zelfstandigen kunnen beroep doen op steeds meer verloven en uitkeringen wanneer ze bijvoorbeeld moeder of vader worden, of moeten zorgen voor een ernstig ziek familielid. Steeds meer zelfstandigen vinden ook hun weg naar die stelsels. Afgelopen jaar nam een recordaantal zelfstandigen geboorteverlof. Ook waren er nooit zo veel aanvragen voor een uitkering voor mantelzorg dan nu. Toch hebben zes op de tien zelfstandigen twijfels over de aanvraag van uitkeringen waar ze recht op hebben.

Met verschillende initiatieven streeft de overheid naar een verdere gelijkstelling van de statuten van werknemer en zelfstandige. De toekenning van verloven en bijbehorende uitkeringen bij een geboorte, bij arbeidsongeschiktheid, een overlijden of mantelzorg zijn voorbeelden daarvan. Steeds meer zelfstandigen maken daar ook gebruik van, zo blijkt uit cijfers die Acerta opvroeg bij het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ). Zo kregen 9.484 zelfstandigen afgelopen jaar een uitkering voor de geboorte van een kind, en vroegen 890 zelfstandigen een toeslag voor mantelzorg aan. Ook het aantal zelfstandigen dat dienstencheques voor moederschapshulp ontving, ligt al enkele jaren hoger dan 6.000. ​

Toch blijkt dat niet alle verloven en uitkeringen bij zelfstandigen even goed bekend zijn. Uit een bevraging van Acerta bij 500 Belgische zelfstandigen blijkt dat slechts vier op de tien ondernemers (39%) goed weten welke uitkeringen ze kunnen aanvragen bij arbeidsongeschiktheid. Vier op de tien zelfstandigen (41%) weten ook niet dat ze moederschapsrust kunnen nemen, en nog eens 17% kent het wel, maar weet niet hoe ze daarvoor een uitkering kunnen ontvangen. ​ ​
​
Meerderheid zelfstandigen laat uitkeringen aan zich voorbijgaan

Zelfs als zelfstandigen weten op welke specifieke uitkeringen ze recht hebben, betekent dat lang niet dat ze die ook aanvragen. Maar liefst zes op de tien doet dat niet, zo blijkt uit het onderzoek van Acerta. Daar heeft de zelfstandige verschillende redenen voor, zoals: mogelijke schade aan de professionele reputatie als ze projecten zouden uitstellen, de vrees om klanten te verliezen, de administratieve rompslomp, het zich niet kunnen laten vervangen en/of het verlies van inkomsten. Allemaal wegen de bezwaren ongeveer even zwaar door: 60 à 65 procent van de zelfstandigen – een duidelijke meerderheid dus – voelt minstens twijfel of laat zich weerhouden om de desbetreffende uitkering aan te vragen.

Mieke Bruyninckx, domeinverantwoordelijke starters en zelfstandigen bij Acerta: “We hadden verwacht dat zelfstandigen beter op de hoogte zouden zijn van de verloven en/of uitkeringen die ook onder werknemers courant zijn, zoals moederschapsrust. Zelfstandigen zetten zich vaak zelf op de laatste plaats, want klant is koning. Niet elke zelfstandige jonge mama ziet het bijvoorbeeld zitten om de activiteiten minstens drie weken stop te zetten. Maar daar lijdt hun mentaal welzijn soms onder. Van één uitkering zien we dat ze wel in de meeste gevallen wordt toegekend, met name de dienstencheques na bevalling. De procedure hiervoor wordt immers proactief in gang gezet voor zelfstandige jonge moeders. Zij krijgen automatisch bericht dat er 105 gratis dienstencheques voor hen klaarliggen, die ze kunnen besteden aan huishoudelijke hulp (strijken, poetsen, koken, …). Het enige wat zij moeten doen, is bevestigen dat ze daarvan gebruik willen maken, en dat gebeurt meestal wel.” ​ ​

Vaderschapsverlof, mantelzorg en rouwverlof: spelregels

Het geboorteverlof, ook vaderschapsverlof genoemd, bestaat sinds 1 mei 2019. Om geboorteverlof en de bijhorende uitkering aan te vragen moet de zelfstandige zelf het initiatief nemen om het verlof aan te vragen. Zelfstandigen kiezen momenteel vooral voor de optie van 10 tot 20 dagen zonder cheques; een combinatie van dagen en cheques is ook mogelijk, maar financieel minder interessant.

Mantelzorg zoals het nu bestaat, bestaat al sinds 2015 en was toen een aanpassing van een regeling die al van 2010 dateert. Een zelfstandige kan over de hele loopbaan maximaal 12 maanden uitgekeerd krijgen voor mantelzorg aan een gezins- of familielid tot de tweede graad. ​

Rouwverlof voor zelfstandigen is een recentere uitkering, die nog maar sinds juli 2021 bestaat. De grote beperking van rouwverlof is dat ze enkel kan gevraagd worden voor een partner of kind, en niet naar aanleiding van bijvoorbeeld het overlijden van een ouder.

Bron: Acerta – De analyse is gebaseerd op cijfers van RSVZ. De data werden extra gevoed met een bevraging bij 540 zelfstandigen over de mate waarin ze kennis hebben van bovenstaande systemen.