België staat bekend om zijn relatief hoge loonkosten en het systeem van automatische indexering dat de lonen moet beschermen tegen de gevolgen van inflatie. Toch is het zogenaamde loonaandeel – het gedeelte van de toegevoegde waarde van de economie dat naar de verloning van werknemers gaat – in België sinds 2013 gedaald, terwijl het in het eurogebied over die periode stabiel is gebleven. Die daling was breed verspreid over de bedrijfstakken.

De toegevoegde waarde wordt vaak vergeleken met een ‘economische taart’ die verdeeld wordt tussen arbeid en kapitaal. Het ‘loonaandeel’ vertegenwoordigt het deel dat naar arbeid vloeit. Belangrijk om te vermelden is dat dit concept eerder de loonkost voor de werkgever weerspiegelt, dan wat de werknemer uiteindelijk netto ontvangt.

Loonmatigingsbeleid en verlaging van patronale bijdragen

De daling van het loonaandeel sinds 2013 is vooreerst toe te schrijven aan een stijging van de productiviteit die niet werd gevolgd door een gelijkaardige stijging van de reële compensatie per uur. Dat kan onder meer in verband gebracht worden met het loonmatigingsbeleid (bv. de indexsprong in 2015) en de verlaging van de patronale bijdragen sinds 2013. De overheid nam immers diverse maatregelen om de groei van de loonkosten voor de bedrijven te temperen. Bovendien beperkt het systeem van de loonnorm in België de marge voor loonstijgingen bovenop de index.

Economische verschuivingen tussen sectoren

De analyse van het loonaandeel kan ook worden gemaakt op het niveau van de bedrijfstakken. Die analyse toont bijvoorbeeld dat de daling van het Belgische loonaandeel tussen 2013 en 2023 voor ongeveer een derde het gevolg is van veranderingen tussen sectoren (zogenaamde compositie-effecten). Zo won de farmaceutische industrie de afgelopen jaren aan belang. Die sector is doorgaans kapitaalintensiever en kent een lager loonaandeel. Bovendien is het loonaandeel in de farmaceutische industrie nog verder gedaald. Door de hogere toegevoegde waarde van de sector krijgt dat lagere loonaandeel een relatief groter belang voor de hele economie.

Het grootste deel (twee derde) van de daling van het loonaandeel is evenwel toe te schrijven aan een daling van het loonaandeel binnen elke bedrijfstak (i.e. los van compositie-effecten), en dan vooral binnen de marktdiensten.

Grotere rol voor bedrijven met laag loonaandeel

Op bedrijfsvlak zien we dat de productie deels is verschoven richting bedrijven met een lager loonaandeel: bedrijven die zich in de laagste percentielen bevinden wat betreft hun loonaandeel, waren in 2022 goed voor een groter deel van de toegevoegde waarde dan in 2013 het geval was.

De bedrijfsanalyse laat ook toe om de heterogeniteit te schetsen; hoewel het loonaandeel is gedaald tegenover 2013, ondervond iets minder dan de helft van de bedrijven over die periode effectief een daling van het eigen loonaandeel. Het verloop van het loonaandeel wordt namelijk sterk bepaald door de grootste bedrijven. Zij tekenden enerzijds een relatief grote daling van het loonaandeel op sinds 2013 en wonnen bovendien aan belang in het totaal van de toegevoegde waarde.

Mogelijke gevolgen voor bbp en overheidsfinanciering

Het arbeidsinkomen is typisch een belangrijke determinant van de gezinsconsumptie. Een dalend loonaandeel heeft dan ook mogelijke gevolgen voor de samenstelling van het bbp, ten nadele van gezinsconsumptie. Anderzijds worden de bedrijfsinvesteringen wellicht gestimuleerd.

Een dalend loonaandeel wordt in de literatuur ook geassocieerd met hogere ongelijkheid maar in het geval van België vinden we daarvoor geen bewijs. Integendeel: indicatoren van inkomensongelijkheid in België suggereren namelijk dat de ongelijkheid het afgelopen decennium is afgenomen, ondanks het lagere loonaandeel. Het is waarschijnlijk dat de daling van de werkloosheidsgraad hiertoe heeft bijgedragen.

Tot slot heeft een dalend loonaandeel ook implicaties voor de overheidsontvangsten. Een kleiner deel van de totale economische taart vloeit naar arbeid terwijl arbeidsinkomens het zwaarst worden belast.

Bron: NBB