De economische houdbaarheid van de gewesten en hun vermogen om inkomsten te genereren, worden vaak vanuit een politieke of ideologische invalshoek benaderd en voeden regelmatig het publieke debat. Een vernieuwende studie van de Nationale Bank van België (NBB), getiteld ‘Stromen en (on)evenwichten tussen de gewesten in België’, biedt een nauwkeurige statistische benadering om de economische stromen tussen de gewesten objectief te kwantificeren en om een precieze diagnose te stellen van de economische situatie in Brussel, Vlaanderen en Wallonië.

Voor het eerst in België en wereldwijd heeft de NBB de drie benaderingen van het bbp – productie, uitgaven en inkomsten – en het hele stelsel van niet-financiële rekeningen voor de periode 2010-2021 volledig over de gewesten verdeeld. Hierdoor kan de economische gezondheid van elk gewest worden beoordeeld en kunnen de economische stromen (goederen, diensten, inkomsten en overdrachten) tussen de gewesten beter worden begrepen.

De resultaten zijn duidelijk: Brussel en Vlaanderen genereren voldoende inkomsten om hun uitgaven te dekken, terwijl Wallonië een structureel tekort heeft. Achter deze vaststelling gaan heterogene en sterk uiteenlopende economische omstandigheden schuil.
Als economische motor profiteert Brussel niet optimaal van de rijkdom die het voortbrengt

Brussel genereert een aanzienlijke toegevoegde waarde en heeft de hoogste positieve handelsbalans van de drie gewesten, dankzij een sterke productie van diensten – met name in de financiële en administratieve sector – die het uitvoert naar Vlaanderen en Wallonië, die deze diensten verbruiken. Brussel heeft bijgevolg een omvangrijk handelsoverschot van gemiddeld € 28,6 miljard per jaar.

Deze lokaal geproduceerde rijkdom blijft echter niet in het gewest, omdat Brussel een aanzienlijk deel van zijn inkomsten overmaakt aan de andere gewesten: € 20 miljard per jaar aan arbeidsinkomsten die worden uitbetaald aan Vlaamse en Waalse pendelaars; € 1,4 miljard per jaar aan kapitaalinkomsten, met name dividenden die aan niet-ingezetenen worden uitgekeerd; en € 3 miljard per jaar aan interregionale overdrachten. Dit laatste bedrag vertegenwoordigt de nettobijdrage van Brussel aan de solidariteitsmechanismen. Brussel draagt meer bij aan de overheidsbegroting dan het ontvangt en financiert via taksen, belastingen en sociale bijdragen een aanzienlijk deel van de overheidsuitgaven die ten goede komen aan Wallonië.

Hoewel Brussel zeer productief is, ligt het beschikbaar inkomen[i] er 33% lager dan het gewestelijk bbp. Ondanks de uitgaande inkomstenstromen heeft het gewest een positief saldo op de lopende rekening van € 3,1 miljard. De overheidsuitgaven maken er 47% van het gewestelijk bbp uit en de overheid heeft een gemiddeld tekort[ii] van € 1,5 miljard (1,9% van het gewestelijk bbp). De private sector (huishoudens en ondernemingen) spaart echter voldoende om dit tekort te compenseren.

Vlaanderen, economische steunpilaar en grote nettobijdrager

Vlaanderen heeft een goede economische gezondheid, voornamelijk onder impuls van het grote spaarvermogen van de gezinnen. Het vertoont een handelstekort van € 4,9 miljard per jaar, omdat zowel de particuliere als de publieke consumptie en investeringen groter zijn dan de totale productie. Dit handelstekort wordt echter gecompenseerd door de netto-inkomsten uit arbeid (€ 14,6 miljard per jaar) en kapitaal. Het beschikbaar inkomen ligt er daarom 4% hoger dan het gewestelijk bbp. Met betrekking tot de intergewestelijke overdrachten draagt Vlaanderen netto € 4,2 miljard per jaar bij. Het draagt dus meer bij aan de overheidsbegroting dan het ontvangt. Net als Brussel financiert het, via taksen, belastingen en sociale bijdragen, een aanzienlijk deel van de overheidsuitgaven ten gunste van Wallonië.

Vlaanderen heeft een positief saldo op de lopende rekening van € 4,5 miljard, wat wijst op een robuuste economie die haar uitgaven kan financieren. De ondernemingen, en vooral de huishoudens, zijn in staat om het gemiddelde overheidstekort van € 7,8 miljard (3,1% van het gewestelijk bbp) te compenseren. De overheidsuitgaven bedragen er 50% van het gewestelijk bbp.

Wallonië heeft een structureel tekort en is afhankelijk van intergewestelijke solidariteit

Wallonië heeft een structureel handelstekort van € 19,9 miljard, wat te wijten is aan een lager productieniveau dan in de andere twee gewesten. Het ontvangt aanzienlijke intergewestelijke overdrachten, ten belope van € 7,3 miljard per jaar, en binnenkomende inkomstenstromen in verband met pendelaars ten bedrage van € 12,1 miljard, die het handelstekort beperken.

Deze instroom verklaart waarom het beschikbaar inkomen 15 % hoger ligt dan het gewestelijk bbp. De instroom helpt ook om de consumptie en de investeringen op peil te houden, maar volstaat daarentegen niet om de onderliggende trend om te buigen. Wallonië blijft kampen met een structureel tekort op de lopende rekening, ten belope van € 4,2 miljard. Het overheidstekort bedraagt € 5,5 miljard (5,4% van het gewestelijk bbp) en de overheidsuitgaven maken er 70% van het gewestelijk bbp uit. De Waalse private sector is niet in staat om dit overheidstekort te compenseren.

Fictief scenario: wat als elk gewest zijn eigen uitgaven moet financieren?

De studie wijst op de jaarlijkse intergewestelijke overdrachten van meer dan € 7 miljard, die voortvloeien uit de solidariteitsmechanismen die momenteel in België van kracht zijn. In deze ‘referentie’-methode worden de uitgaven en inkomsten van de multiregionale overheden (zoals de federale overheid of de sociale zekerheid) over de gewesten verdeeld volgens een sleutel die in verhouding staat tot de bevolking van elk gewest, overeenkomstig het principe van gelijkheid tussen burgers.

In de studie wordt ook een benadering in abstracto voorgesteld, dat wil zeggen gebaseerd op de hypothese van een fictief institutioneel kader. Deze ‘tegenpartij’-methode biedt een nuttig illustratief scenario om de heterogeniteit in de financieringscapaciteit van elk gewest te begrijpen. Volgens deze methode, waarbij de intergewestelijke overdrachten wegvallen, worden de overheidsontvangsten (belastingen, sociale bijdragen enz.) toegewezen aan het gewest waar de personen wonen die ze hebben betaald, en worden de overheidsuitgaven (sociale uitkeringen, subsidies enz.) toegerekend aan het gewest waar de begunstigden ervan wonen.

Volgens de ‘tegenpartij’-methode:

• Nemen de overheidsontvangsten in Vlaanderen en Brussel toe, wat de hoge belastingbijdrage van deze twee gewesten weerspiegelt.
• Gaat Brussel van een overheidstekort naar een overschot.
• Daalt het overheidstekort in Vlaanderen.
• Stijgen het overheidstekort en negatieve saldo van de lopende rekening in Wallonië sterk, omdat het niet langer kan rekenen op intergewestelijke overdrachten. De overheidsontvangsten van Wallonië dalen aanzienlijk, waardoor de kloof met de overheidsuitgaven nog groter wordt.

Een instrument om het regionale economische beleid te herzien

In de studie van de NBB wordt een nieuwe en nauwkeurige manier geboden om de gewestelijke economieën te bekijken. Deze nodigt uit om verder te kijken dan traditionele indicatoren zoals het bbp en om inkomsten- en overdrachtsstromen te integreren, die van essentieel belang zijn om de rijkdom van de regionale economieën te meten. Aan de hand van nieuwe indicatoren die zijn afgestemd op de internationale statistische voorschriften, is het doel van de studie om een bijdrage te leveren aan het publieke debat door antwoorden te geven op fundamentele vragen over de houdbaarheid van de uitgaven, de dynamiek van de inkomenscreatie op gewestelijk niveau en de kloof tussen de belastinggrondslag en de gewestelijke belastingontvangsten.

Deze vragen moeten niet vanuit een ideologisch oogpunt worden besproken, maar op basis van objectieve en transparante gegevens. De studie van de NBB biedt precies een dergelijk kader en vormt dus een goede basis om na te denken over het economisch evenwicht van het land.

Bron: NBB