In 1930 schreef de econoom John Keynes het essay “Economic Possibilities for our Grandchildren”, waarin hij stelde dat de werkweek drastisch verkort zou worden naar misschien wel zo weinig als 15 uur per week! In 1965 schreef Jean Fourastié een voorstel voor meer productiviteit voor een kortere werkweek. Hij voorspelde dat halverwege de 21ste eeuw het mogelijk zou zijn om slechts 30 uur per week, 40 weken per jaar en 35 in het leven te werken. Vandaar de titel van zijn werk: De 40 000 Uren.

Minder werk voor meer performance, het is absoluut geen nieuw concept. Waarom blijft dit onderwerp zo interessant, en waarom zorgt dit tegenwoordig voor zoveel consternatie? Het antwoord is simpel: de vergrijzing van de bevolking. Mensen moeten langer aan het werk blijven, de pensioenleeftijd verschuift. Dit met het oog op het behoud van het systeem van solidariteit waarin we nu eenmaal leven. Maar in de nabije toekomst gaat een groot deel van de Belgische bevolking op pensioen, en omdat mensen over het algemeen minder kinderen gekregen hebben dan hun ouders of grootouders, zal er een tekort aan werkkracht zijn om al deze gepensioneerden te vervangen EN te onderhouden. De pensioenleeftijd wordt dus verschoven, maar ook dit heeft zijn effecten: een populatie van oudere werknemers zorgt ervoor dat het huidige ritme niet aangehouden zal kunnen worden. Bovendien zijn er andere mogelijkheden, die ervoor zouden zorgen dat mensen minder zouden kunnen werken: als robots bijvoorbeeld het saaie, repetitieve, moeizame werk over zouden nemen, zouden we ons van geestdodend werk kunnen bevrijden. Dan komt tijd vrij voor geëmancipeerd werk en voor waar alleen wij, mensen, bekwaam zijn: het volbrengen van creatieve taken, zorg dragen voor elkaar en communiceren. En omdat we vrij zijn van de saaiste werkjes, zijn we productiever!

De huidige normen

De reglementaire norm bevindt zich vandaag tussen de 35 uur en 40 uur per week, over het algemeen verspreid over vijf dagen. Maar hier al zien we een verschuiving, de norm van vijf dagen is lang niet meer zo algemeen als gedacht. En die week van ongeveer 38 uur? Is zij dood en begraven?

Moeilijkere scheiding werk en privé

Laten we eens kijken naar een recente enquete van EY, gerapporteerd door Rachel Feintzeig in de Wall Street Journal. Deze toont aan dat bijna de helft van de werknemers meer dan 40 uur per week werkt. 39% van de respondenten zegt bovendien dat ze meer uren werken in vergelijking met vijf jaar geleden. 58% van de Amerikaanse respondenten gaven toe dat ze meer dan 40 uur per week werkten. In Mexico is dit 61%. In het Verenigd Koninkrijk 33% en in China 20%. Het is dus niet verwonderlijk dat een derde van de werknemers toegeeft dat het moeilijker wordt om het professionele leven gescheiden te houden van het privéleven. Moderne technologieën zoals smartphones verschaffen een zekere flexibiliteit, maar ze zorgen er ook voor dat de werknemer zeven dagen op zeven verbonden is met het werk. De respondenten zijn bovendien van mening dat de moeilijkheden die ze ondervinden in het scheiden van werk en privé hun oorzaak vinden in het gelijke salaris (terwijl ze meer werken) en aan de verhoging van de kosten.

De verschillende tendensen

Er zijn verschillende mogelijkheden voor de toekomst… Als we de tendensen onder de loep nemen zien we dat er veel kaderleden zijn die misschien wel 70 uur per week werken. Van de 168 uren in een week, kruipt bijna de helft in hun werk! Als we er nog rekening mee houden dat iedereen toch wel een paar uur moet slapen (8uur is voor hen waarschijnlijk idyllisch) merken we op dat er slechts weinig tijd overblijft voor het gezin en voor ontspanning.

Helemaal tegenovergesteld hieraan is het idee van Carlos Slim, de op één na rijkste man ter wereld. Hij zou graag werkweken van drie dagen zien, met ongeveer 11 werkuren per dag. Hij zou dit graag combineren met een latere pensioenleeftijd. Dit zou meer tijd vrijmaken voor ontspanning, gezin, … zaken die toch ook erg belangrijk zijn in het leven! En wie kan er nu zeggen dat een business-man zoals deze geen economisch inzicht heeft? Zijn mening moet op zijn minst gehoord en overwogen worden!

In de Zweedse stad Göteborg was de lokale overheid vorig jaar met een boeiend experiment gestart. De burgemeester had er de 6-urige werkdag geïntroduceerd met als motto ‘Het leven is meer dan werken alleen’. Een deel van de ambtenaren werkte er niet van 9 tot 17.00, maar van 9.00 tot 15.00 (maar ze kregen wel tot 17.00 betaald). Het idee was dat zij door de kortere werkdag per saldo net zo productief waren, maar minder vaak en lang ziek, omdat ze meer tijd hadden om af te schakelen van hun werk en te ontspannen. Voor het moment echter blijft dit experiment zonder concrete opvolgingen, ook al waren de eerste bevindingen positief.

Daarenboven zou een kortere werkweek meer gendergelijkheid teweeg brengen doordat vrouwen en mannen de tijd krijgen om de verschillende rollen die zij opnemen, beter op elkaar af te stemmen. Daarom pleitte ook Femma in ons land voor een werkweek van 30u.

De werknemers willen misschien wel… maar de werkgevers?

Dat de werknemers minder zouden willen werken (voor hetzelfde salaris), daar kunnen we wel inkomen. Wie droomt er nu niet van weekends van vier dagen, meer tijd voor hobby’s, familie, … ‘Beeld je eens in hoe je leven en dat van je gezin eruit zouden zien als een 30-urige werkweek het nieuwe voltijds zou zijn.’ Eva Brumagne, de directeur van vrouwenbeweging Femma, zet haar ploeg enthousiast op dat spoor: dertig uur betaald werken als de nieuwe norm voor voltijds. Maar hoe denkt de werkgever hier eigenlijk over? Karel Van Eetvelt van Unizo vindt het nieuwe voltijds – de 30-urenweek – van Eva Brumagne en haar medestrijders maar niks. Hij wond er geen doekjes om: ‘Het voorstel is te gek voor woorden. Het gaat om een loonlastenverhoging van 21 procent!’ Al even fel als Karel Van Eetvelt reageren grote Duitse ondernemers op het idee van de 30 Stunden Woche. ‘Was für eine Schnapsidee!’ (Wat een bezopen idee!) ‘Ik dacht dat het om een karnavalsmop ging.’ Ze maken hun rekening: 75 procent arbeidstijd bij 100 procent loon katapulteert de loonkosten met 25 procent naar omhoog. Maar wacht eens even, indien de Duitse lonen sinds 2000 met hetzelfde tempo waren gestegen als de productiviteit, dan lagen die loonkosten nu al 15 procent hoger! Over een grotere tijdspanne bekeken: vandaag produceert iedere Belg 3,4 keer meer rijkdom dan in 1960.

Het is voor ons duidelijk dat de werkweek van 40 uur gedoemd is om te verdwijnen. We kunnen ook met bijna volledige zekerheid stellen dat de toekomstige ‘norm’ niet het resultaat zal zijn van sociale concertatie, noch van de implementatie van een politieke beslissing die de som zou maken van de verschillende factoren die in rol speen in onze sociale zekerheid. Neen, integendeel. We zijn zeker dat de oplossing gevonden zal worden door de visionaire en innovatieve werkgevers en people managers die een evenwicht willen vinden tussen de performance en de tevredenheid en geluk van hun teams.

De redactie