In 2023 hebben de verschillende bestuursniveaus van ons land samen iets minder dan 279 miljard euro uitgegeven, wat neerkomt op 55,5% van het BBP (tegenover 49,4% in de EU-27). De volgende legislatuur zal onze regeringen voor de grootste begrotingsuitdaging sinds de jaren 1980 stellen. Er zal zowel bespaard als hervormd moeten worden, zowel op het gebied van uitgaven als inkomsten.

Wat de inkomsten betreft, zal er vooral “beter belast” en “beter verdeeld” moeten worden zonder onze totale belastingdruk te verhogen. Wat de overheidsuitgaven betreft, zullen er “slimme besparingen” moeten worden doorgevoerd (rationaliseren om niet te rantsoeneren).

In België bedragen de totale overheidsuitgaven per inwoner 22.244 euro. Dit is 6.718 euro meer dan het EU-27-gemiddelde. In het bijzonder geven we 1.697 euro meer per inwoner uit dan Frankrijk, 2.194 euro meer per inwoner dan Nederland, 3.072 euro meer per inwoner dan Duitsland en 5.092 euro meer per inwoner dan Italië.

De helft van de overheidsuitgaven zijn sociale uitgaven, die 11.815 euro per inwoner vertegenwoordigen. Dit is 480 euro meer per inwoner dan Frankrijk, 1.282 euro meer per inwoner dan Duitsland, 2.462 euro meer per inwoner dan Italië, 3.703 euro meer per inwoner dan Nederland, 4.564 euro meer per inwoner dan Spanje en 5.065 euro meer per inwoner dan Portugal.

Hoeveel ambtenaren?

We tellen de overheidsbanen in vte’s (voltijdsequivalenten) gezien het relatief grote aandeel deeltijdwerk in de publieke sector (en met name in het onderwijs).
De publieke sector wordt breed of strikt gedefinieerd, afhankelijk van of men de gezondheidszorg en sociale actie (die sterk gesubsidieerd zijn) meerekent of niet. Eind 2022 telde België 962.831 overheidsbanen in strikte zin in vte, waarvan 50% op het niveau van de gemeenschappen en gewesten, 30% op het niveau van de lokale overheden en 20% op het niveau van de federale overheid. Het onderwijs vertegenwoordigt 3 van de 4 overheidsbanen op het niveau van de gewesten en gemeenschappen.
In 2022 waren er 419.844 vte’s in de sector van de menselijke gezondheidszorg en sociale actie. Door de publieke sector in strikte zin op te tellen bij de sector gezondheidszorg en sociale actie, komen we uit op een totaal van 1.382.675 vte’s (overheidsbanen in brede zin).

Een lagere groei dan die van de private sector (in vte)

Tussen 2015 en 2023 is het aantal banen (vte) in de private sector met 10% gestegen. Het aantal zelfstandigen is met 20% gestegen. In dezelfde periode is het aantal overheidsbanen in strikte zin met 5,4% gestegen, tegenover een stijging van 8,6% van de overheidsbanen (in vte) in brede zin, in verhouding een kleinere toename van de publieke tewerkstelling dan gemeten in absolute aantallen. De onderwijssector is met 11% gegroeid, de sector gezondheidszorg en sociale actie met 15%, terwijl de rest van de publieke administratie met 1% is gegroeid.
Binnen de gewesten en de gemeenschappen zijn de stijgingen respectievelijk 21,7% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 9,1% in het Waals Gewest, 8,8% in het Vlaams Gewest en de Vlaamse Gemeenschap, 5,3% in de Franse Gemeenschap en 4,3% op het niveau van steden en gemeenten.

Een vergelijkbare dichtheid van overheidsbanen tussen regio’s…

In 2022 zijn er 11,1 overheidsbanen in brede zin per 100 inwoners in Wallonië, tegenover 10,4 overheidsbanen per 100 inwoners in Vlaanderen en 7,7 overheidsbanen per 100 inwoners in Brussel. Op het niveau van de lokale overheden is er echter een grote regionale ongelijkheid in de dichtheid van overheidsbanen, met 7,9 vte’s per 1000 inwoners in Vlaanderen tegenover 11,2 vte’s in Wallonië en 13,8 vte’s in Brussel (bijna het dubbele van de administratieve dichtheid van Vlaanderen).

Maar een zeer variabel aandeel van overheidsbanen

Op Belgisch niveau vertegenwoordigen overheidsbanen in strikte zin (exclusief gezondheidszorg, welzijn en onderwijs) 22% van de totale werkgelegenheid. De analyse per provincie van het aandeel van overheidsbanen in de totale werkgelegenheid onthult aanzienlijke verschillen. In Vlaanderen is dit aandeel 17,34% met een geringe spreiding van dit percentage tussen de Vlaamse provincies. In Wallonië is het aandeel van overheidsbanen 27% en varieert sterk tussen provincies: 18% in Waals-Brabant, 27,4% in Henegouwen, 28,12% in de provincie Luik, 29,87% in de provincie Namen en 31,72% in de provincie Luxemburg.

De Belgische overheidsfinanciën zijn uitgeput, en we zullen de stijging van onze overheidsuitgaven moeten beheersen. Wat de personeelsbezetting betreft, kampen de sectoren gezondheidszorg en onderwijs met tekorten en bieden ze weinig besparingsmogelijkheden. Daarentegen vertegenwoordigen de lokale overheden een derde van de overheidsbanen.

Uitgedrukt in voltijdse equivalenten is de overheidstewerkstelling in Vlaanderen in verhouding bijna vergelijkbaar met Wallonië en Brussel. De publieke sector in Vlaanderen is globaal niet significant kleiner en/of meer efficiënt of productief dan elders in ons land. In verhouding weegt de publieke tewerkstelling in Vlaanderen alleen lichter wegens meer private tewerkstelling in de Vlaamse economie.
Overheidstewerkstelling in Wallonië is vooral groter en/of minder efficiënt of productief op het lokale niveau een reflectie van de nood tot fusies van lokale bestuurscapaciteit. Een herstructurering en integratie van de lokale administraties bieden interessante schaalvoordelen.

Het kernprobleem is niet zozeer de globale overheidstewerkstelling, maar de structureel forse stijging van overheidsuitgaven, voor de sociale uitgaven, die in tweede ronde ook een overhead van nieuwe gesubsidieerde tewerkstelling geven. Die trend is finaal onhoudbaar.

België zal moeten kiezen. Ofwel richting Denemarken, waar vergelijkbare overheidsuitgaven veel meer resultaat boeken, zowel sociaal als in welvaartsgroei. Ofwel richting Nederland dat beperktere overheidsuitgaven focust voor meer sociaal resultaat en tegelijkertijd meer welvaartsgroei kent, inclusief sparen en privaat verzekeren voor noden die niet door overheidsuitgaven worden gedekt.

Bron: Itinera