De epidemie van het coronavirus heeft de consumptie van de particulieren aanzienlijk vertraagd. Na de lockdown blijkt de gezinsconsumptie echter nog niet onmiddellijk op te leven: de meeste consumenten geven te kennen dat ze minder vaak naar winkels en horecagelegenheden gaan, voornamelijk wegens de geldende maatregelen en uit vrees voor de gezondheid. Dit bevestigt de analyse van de Bank dat algemene maatregelen ter ondersteuning van de koopkracht waarschijnlijk maar een beperkte invloed op de gezinsconsumptie zouden hebben.

De consumenten lijken tijdens de lockdown ook hun consumptiegewoonten te hebben aangepast, met name door meer dan voorheen gebruik te maken van e- commerce, en nemen zich voor die nieuwe gewoonten in de komende weken te behouden. Dat blijkt uit een enquête die de Nationale Bank van België (NBB) van 14 tot 21 juli heeft gehouden in samenwerking met het Microsoft Innovation Center, dus vóór de opflakkering van het aantal besmettingen en vóór de recente aanscherping van de gezondheidsmaatregelen door de overheid om de verspreiding van het virus in te perken.

Tijdens de lockdown heeft de sluiting van de meeste handelszaken en van de horeca en de evenementensector de mogelijkheden om te consumeren sterk verminderd. De werking van de automatische stabilisatoren, die werden versterkt door specifieke overheidsmaatregelen ten gunste van de loontrekkenden en de zelfstandigen, kon de effecten van de crisis op de koopkracht van de huishoudens wel beperken. Om meer inzicht te krijgen in het verloop van de gezinsconsumptie sinds de geleidelijke heropening van de winkels en de horecagelegenheden, werd een grootschalige online enquête gehouden. In totaal hebben 3 036 personen die beantwoord.

De consumenten keerden minder vaak terug naar de winkels en gaven over het geheel genomen minder uit

Een eerste bevinding uit die enquête is dat de niet-voedingswinkels sinds hun geleidelijke heropening veel minder vaak werden bezocht dan vóór de lockdown. Van de deelnemers aan de enquête gaf 68 % immers te kennen dat ze zich minder vaak naar winkels begaven, terwijl 20 % verklaarde er helemaal niet meer heen te gaan. Dat blijkt vooral te gelden voor de 65-plussers, aangezien een groter percentage respondenten van die leeftijdscategorie meedeelt dat ze helemaal niet meer gaan winkelen sinds de geleidelijke heropening van de handelszaken.
Op het gebied van de bestedingen meldt bijna de helft van de deelnemers aan de enquête minder te hebben uitgegeven dan vóór de lockdown, terwijl slechts één op de drie personen meer spendeerde. Bovendien blijkt uit de uitsplitsing van de resultaten naar leeftijdscategorie dat het de jongeren waren die, hoewel ze vaker naar de winkel bleken te gaan dan oudere bevolkingsgroepen, hun consumptie sterker hebben verlaagd, terwijl de ouderen meer hebben uitgegeven.

De daling van de consumptie-uitgaven lijkt hoofdzakelijk samen te hangen met de gezondheidsmaatregelen en de vrees voor de epidemie

Een tweede bevinding van de enquête is dat de uitgavencategorieën die lager liggen dan vóór de lockdown vooral te vinden zijn in de recreatie (bioscoop, theater, enz.), de horeca en de kleding en dat voor meer dan de helft van de respondenten; het zijn dus uitgaven in de bedrijfstakken die het hardst werden getroffen door de beperkende maatregelen. Daarna volgen de uitgaven voor persoonlijke diensten (kapper, schoonheidssalon, enz.) en voor sportactiviteiten.

Omgekeerd zijn de uitgaven voor voeding de categorie waarvoor de deelnemers aan de enquête veruit het meest een toename vaststellen : meer dan één op de twee personen wijst er immers op dat ze daarvoor meer moesten uitgeven. Dit kan misschien toe te schrijven zijn aan het feit dat vele mensen in ruimere mate telewerken (en onder meer geen toegang meer hebben tot het bedrijfsrestaurant, wanneer dit beschikbaar is) maar kan deels ook een prijsstijging voor voedingsmiddelen weerspiegelen.

Van de redenen voor de daling van sommige uitgavencategorieën worden er vooral drie genoemd door bijna de helft van de respondenten. Ten eerste is er de volledige of gedeeltelijke onmogelijkheid om bepaalde uitgaven te doen, wat te maken heeft met het verbod op bepaalde activiteiten en de sluiting of ten minste de beperkte toegang tot etablissementen in de horeca en de recreatie (bioscoop, theater, enz.). De vrees voor de gezondheid, met andere woorden de ongerustheid ten gevolge van het virus zelf, is een tweede factor die de daling van de gezinsconsumptie verklaart. Ten slotte schrikken ook de in de winkels geldende regels om de verspreiding van het virus te voorkomen (dragen van een mondmasker, naleving van de social distancing, beperking van het aantal personen in de winkel, enz.) sommige consumenten af, waardoor ze minder vaak naar winkels en andere etablissementen gaan, wat hen verhindert bepaalde uitgaven te doen.

Van de andere elementen die een daling van de consumptieve bestedingen kunnen verklaren, lijkt een koopkrachtverlies – via een inkomensverlies of een stijging van de prijzen – minder belangrijk dan de voornoemde factoren, wat er kan op wijzen dat algemene maatregelen ter ondersteuning van het inkomen van de particulieren niet volledig efficiënt zouden zijn om de gezinsconsumptie te ondersteunen.

Een verandering in de consumptiegewoonten, met o.m. een groter gebruik van e-commerce, is merkbaar en zou in de toekomst aanhouden

Om en bij negen op tien personen verklaren dat ze hun consumptiegewoonten hebben aangepast tijdens de lockdownperiode. Deze ontwikkeling zou rechtstreeks te maken kunnen hebben met de bovenvermelde onmogelijkheid om bepaalde uitgaven in de traditionele handelszaken te doen. Voor bijna 50 % van de respondenten uit deze verandering in consumptiegewoonten zich in frequentere online aankopen, voor ongeveer een derde van hen betekent het dat ze meer lokaal kopen. Meer dan de helft van de respondenten haalt ook de vermindering van niet-essentieel geachte aankopen als een verandering van consumptiegewoonten tijdens de lockdownperiode aan. Deze laatste verandering is niet noodzakelijk te wijten aan het inkomensverlies van bepaalde gezinnen, maar kan ook een weerspiegeling zijn van de beperkende maatregelen tijdens en na de lockdownperiode (beperkte toegang tot bepaalde handelszaken, hygiënevoorschriften, enz.). Uit een analyse van deze gewijzigde consumptiegewoonten blijkt bovendien dat deze ontwikkelingen vergelijkbaar zijn voor de verschillende leeftijdscategorieën en gewesten.

Meer dan drie vierde van de respondenten zou deze nieuwe consumptiegewoonten in de toekomst behouden. Indien deze veranderingen effectief persistent zijn, zal het toegenomen gebruik van e-commerce een duidelijke uitdaging vormen voor de Belgische economie, aangezien deze online aankopen momenteel vooral uit het buitenland afkomstig zijn.
Naast deze gewoonteveranderingen, zou ook de daling van de uitgaven voor consumptie nog wat aanhouden. Slechts 40 % van de respondenten plant immers meer uit te geven in de komende weken. Die hogere consumptie betreft o.m. restaurantbezoek en, in mindere mate, bioscopen, theaters, cafés en discotheken.

Hierbij moet worden benadrukt dat deze enquête werd uitgevoerd in de week vóór 21 juli 2020. Bijgevolg weerspiegelen de antwoorden niet helemaal de recente verslechtering van de gezondheidstoestand en de aanvullende maatregelen die de Nationale Veiligheidsraad op 23 en 27 juli 2020 heeft genomen. De resultaten van de enquête doen vermoeden dat deze twee elementen de opleving van de gezinsconsumptie nog verder zullen vertragen.

Bron: NBB