Taboes op de Vlaamse werkvloer blijven hardnekkig doorwegen, zowel op privé- als werkgebied. Zo verzwijgt 64% van de Vlamingen hun mentale problemen op de werkvloer en durft meer dan zes op de tien (63%) geen loonsverhoging te vragen. Dat blijkt uit een onderzoek van Antwerp Management School (AMS) in samenwerking met SD Worx onder 1.700 respondenten. Professor Peggy De Prins legt uit hoe we deze taboes kunnen doorbreken.

Steeds meer organisaties trachten een mensgerichte, open en veilige bedrijfscultuur te creëren, maar de werkelijkheid laat vaak te wensen over. Vlaamse werknemers zwijgen over hun mentale problemen op het werk, wat de eerste plaats inneemt op de lijst van taboes met betrekking tot de privé-context. De Prins: “Taboes op de werkplek ontstaan wanneer werknemers voelen dat ze niet voldoen aan de gangbare norm. Het ideaalbeeld van de succesvolle professional, die nooit fouten maakt en altijd mentaal en fysiek stabiel is gedurende zijn loopbaan, zorgt ervoor dat afwijkingen al snel als taboe worden gezien. De kloof tussen dit ideaalbeeld en de imperfecte realiteit van alledag leidt tot frustraties, stiltes en taboes op de werkplek.”

Meer dan de helft verbergt privéproblemen

Naast mentale problemen wordt ook massaal gezwegen over andere privéproblemen. “Op nummer drie in de top 5 staan de fysieke problemen. Deze worden significant meer verzwegen door vrouwen, door 55-plussers en door operationele profielen (arbeiders en uitvoerend bedienden). Het zwijgen over fysieke problemen heeft te maken met het feit dat op sommige werkplekken niet over ziekte gepraat kan worden. Er heerst een soort stigmatisering rond het thema”, zegt De Prins. Een respondent getuigt over ziek zijn: “Ik heb het gevoel dat dit totaal niet geapprecieerd wordt. Ik durf dus niet ziek te zijn.”

Veel werknemers verbergen nog steeds uiterlijke of innerlijke kenmerken op de werkvloer. Zo verbergt 9% van de respondenten dat ze AD(H)D hebben of zich op het autismespectrum bevinden. Een even groot aantal geeft ook toe dat ze niet openlijk roken op het werk of worstelen met een verborgen verslaving.

Deze klassieker blijft het grootste werktaboe

Durven praten over loonsverhogingen blijft dan weer het grootste taboe binnen de werkcontext. Maar liefst 63% van de Vlamingen durft hierover, en in het verlengde over promotie, niet te spreken. “We praten in onze cultuur niet graag over onze financiën omdat mensen dit nog steeds linken aan hun sociale status, maar ook hier staan jongeren in veel gevallen verder. Zij kunnen dit loontaboe in de toekomst misschien doorbreken”, zegt De Prins.

“Loonvergelijkingen leiden vaak tot negatieve gevoelens, zoals schaamte en afgunst, vooral als het loon niet in verhouding staat tot de inspanningen op het werk”, gaat De Prins verder. “Medewerkers kunnen zich minderwaardig voelen als ze ontdekken dat ze minder verdienen dan collega’s in dezelfde functie met dezelfde ervaring, en dit algemeen bekend is. Loongeheimhouding werkt dus als een soort beschermingsmechanisme. Dit uit zich ook in het zogenaamde “gouden kooi-syndroom”, waarbij vier op de tien werknemers bij hun goedbetaalde job blijven, ook al motiveert het hen niet.”

60% durft leidinggevende niet aan te spreken op fouten

Naast het loontaboe vormt het omgaan met fouten een tweede grote uitdaging. Zes op de tien Vlaamse werknemers durven hun leidinggevende niet aan te spreken op fouten, iets minder (55%) vermijdt het om collega’s hierop aan te spreken. Als het om onze eigen fouten gaat, zijn we iets minder terughoudend: slechts 37% voelt zich oncomfortabel om hierover te praten op het werk. Daarnaast durft 36% van de Vlamingen de lastige kanten van hun job zoals werkdruk niet te bespreken met hun leidinggevende.

De Prins: “De verwachting om te voldoen aan zeer hoge prestatienormen creëert een taboe rond het bespreken van de druk en uitdagingen die horen bij het uitoefenen van de job. Medewerkers kunnen het idee hebben dat ze hun gevoelens van ontoereikendheid of de werkdruk niet kunnen uiten, wat leidt tot verdere isolatie en mentale spanning. Ook fouten die ze maken, worden vanuit deze hoge verwachtingen best niet openbaar gemaakt. Deze voorbeelden illustreren de complexe dynamiek van taboes en hun impact op zowel het persoonlijke welzijn als de organisatiecultuur.”

Taboes doorbreken?

“Taboes helpen sociale relaties vorm te geven. Ze zijn een sterk middel in cultuurvorming, een soort onzichtbare kracht achter menselijk gedrag in organisaties. Het is steeds aan een organisatie, team of individu om te bepalen of taboes oude disfunctionele rituelen zijn of een functie hebben en daarom maar beter kunnen worden gerespecteerd. ‘Stelen op het werk’ bijvoorbeeld is een taboe dat best een taboe blijft.”

In het geval we wél taboes willen doorbreken, maken we onderscheid tussen twee taboedoorbrekende scenario’s, geeft De Prins aan: “Enerzijds ‘van overspannen naar realistische verwachtingen’, anderzijds ‘van ongeschreven naar geschreven regels’. Terwijl in de eerste beweging het streven naar meer menselijkheid centraal staat, bijvoorbeeld door in te zetten op een leercultuur, is het streven naar meer rechtvaardigheid belangrijk in de tweede, bijvoorbeeld door het aanreiken van kaders en logica’s waarbinnen transparant over loon kan worden gecommuniceerd.”

Bron: dit onderzoek kwam tot stand dankzij een samenwerking tussen het expertisecentrum Next Generation Work van Antwerp Management School, SD Worx en Het Nieuwsblad. De survey werd uitgestuurd onder de titel “Participatiebarometer. Word jij gehoord op het werk?”. Het veldwerk gebeurde in de periode februari-maart 2024 bij een ruime populatie werkende Vlamingen. In totaal werden 1698 ingevulde vragenlijsten verzameld, waaronder uitgesplitst naar geslacht 20% mannen, 79% vrouwen en 1% X, uitgesplitst naar opleidingsniveau 4% lager geschoolden, 18% midden geschoolden en 78% hoog geschoolden, naar functieprofiel 44% arbeiders/uitvoerend bedienden, 43% middenkaders/professionals en 12% hoger kader/directie.