Hoe hoger de dekking van werknemers onder collectieve overeenkomsten (CAO’s), hoe kleiner de loonverschillen zijn, blijkt uit het rapport, dat gebaseerd is op een onderzoek van CAO’s en praktijken in 80 landen en de wettelijke en regelgevende kaders in 125 landen. CAO’s – het proces van vrijwillige onderhandelingen tussen een of meer werkgevers (of hun organisaties) en een of meer werknemersorganisaties – kunnen de loonongelijkheid doeltreffend verminderen, ongeacht of het om een onderneming, een sector of een bedrijfstak gaat.

Collectieve onderhandelingen kunnen ook bijdragen tot het verkleinen van de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Meer dan de helft (59 procent) van de CAO’s die de studie onderzocht, weerspiegelen een gezamenlijke toezegging van werkgevers of hun organisaties en werknemersorganisaties (met name vakbonden) om genderongelijkheid aan te pakken door te zorgen voor gelijke beloning voor gelijkwaardig werk, te voorzien in ouderschaps- en gezinsverlof en gendergerelateerd geweld op het werk aan te pakken.

Volgens het rapport worden in 98 landen voor meer dan een derde van de werknemers (35%) de lonen, werktijden en andere arbeidsvoorwaarden vastgesteld via autonome collectieve onderhandelingen tussen een vakbond en een werkgever of werkgeversorganisatie. Maar er is een aanzienlijke variatie tussen de landen, gaande van meer dan 75% in veel Europese landen en Uruguay tot minder dan 25% in ongeveer de helft van de landen waarvoor gegevens beschikbaar zijn.

Rol bij het verzachten van de gevolgen van de COVID-19 crisis

Collectieve onderhandelingen speelden een belangrijke rol om het effect te beperken van de coronacrisis op de werkgelegenheid en de lonen, door sommige van de effecten op de ongelijkheid te helpen opvangen en tegelijkertijd de veerkracht van de ondernemingen en de arbeidsmarkten te versterken door de continuïteit van de economische activiteit te ondersteunen.

De aanpassing van de volksgezondheidsmaatregelen en de versterking van de veiligheid en de gezondheid op het werk hebben, samen met het betaalde ziekteverlof en de zorgverstrekkingen waarin veel collectieve overeenkomsten voorzien, bijgedragen tot de bescherming van miljoenen werknemers.

Cao’s die zijn ondertekend om COVID-19 telewerken te vergemakkelijken, ontwikkelen zich tot duurzamere kaders voor volwaardige hybride en telewerkpraktijken. Zij hebben o.m. betrekking op veranderingen in de werkorganisatie, adequate opleiding en kosten in verband met telewerken. Sommige gaan over cyberveiligheid en gegevensbescherming.

Zo legde de interprofessionele CAO over telewerken in België (2021) beginselen en protocollen vast voor de uitvoering van verplicht telewerken tijdens de pandemie, zoals de eerbiediging van de privacy van telewerkers en de bescherming van de gegevens van zowel werknemers als bedrijven in telewerkomgevingen.

Sommige overeenkomsten hebben ook betrekking op normen voor de veiligheid en gezondheid op het werk voor telewerkers; dit was bijvoorbeeld het geval in België, Frankrijk en Luxemburg.

Een aantal overeenkomsten “herreguleren” de arbeidstijd, waarbij enerzijds rusttijden worden bevestigd door middel van een recht op deconnectie, en anderzijds de dagen en uren worden vastgesteld waarop een werknemer bereikbaar moet zijn, en de autonomie en de controle van de werknemers over hun werktijdschema’s worden vergroot. Collectieve overeenkomsten hebben ook betrekking op de inclusie en integratie in het personeelsbestand van offsite- en onsite-werknemers, alsook op gelijke kansen.

“Het collectief overleg heeft tijdens de pandemie een cruciale rol gespeeld voor het opbouwen van veerkracht door werknemers en bedrijven te beschermen, de continuïteit te verzekeren van bedrijven te waarborgen en banen en lonen te redden. Het is voor werkgevers en werknemers een doeltreffend middel gebleken om een akkoord te bereiken over inclusieve oplossingen voor gedeelde problemen of uitdagingen en om de gevolgen van crises voor de economie, de ondernemingen en de werknemers te verzachten”, zei Guy Ryder, directeur-generaal van de IAO.

Een essentieel instrument voor een mensgericht herstel

Collectieve onderhandelingen zullen een essentieel instrument zijn om het hoofd te bieden aan de fundamentele veranderingen die de arbeidswereld treffen. In het licht van de snelle groei van diverse arbeidsregelingen – waaronder tijdelijke, deeltijd- en oproeparbeid, arbeidsbetrekkingen met meerdere partijen, afhankelijke zelfstandigen en, recentelijk, platformarbeid in het kader van verschillende arbeids- en arbeidsbetrekkingen – hebben verschillende landen stappen ondernomen om de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen voor alle werknemers te waarborgen.

Veel vakbonden in Europa hebben campagnes gevoerd gericht op werknemers met tijdelijke contracten en in een onzekere situatie, zoals veiligheidsagenten in Hamburg, callcentermedewerkers in Oostenrijk, schoonmakers en vleesverpakkers in Nederland en werknemers in fastfoodzaken en winkelcentra in Frankrijk.

Als een vorm van co-regulering kunnen collectieve onderhandelingen een belangrijke bijdrage leveren aan de inclusieve en doeltreffende governance van de arbeid, met positieve effecten op de stabiliteit, de gelijkheid, de naleving en de veerkracht van ondernemingen en arbeidsmarkten. Om echt doeltreffend te zijn, moeten verschillende prioriteiten worden aangepakt:

• werkgevers- en werknemersrganisaties nieuw leven inblazen
• de effectieve erkenning van het recht p collectieve onderhandelingen voor alle werknemers realiseren
• een inclusief, duurzaam en veerkrachtig herstel bevrderen
• de uitvering van de 2030-agenda voor duurzame ontwikkeling ondersteunen

Bron : IAO