Moreel, fysiek, seksueel… Intimidatie komt voor in onze bedrijven. Vanuit het standpunt van een manager is het misschien moeilijk te aanvaarden, maar het is een harde realiteit. Natuurlijk is het geen wijdverspreide situatie, maar één geval, slechts één, in een organisatie is genoeg om ons met onze tekortkomingen te confronteren. Vandaag de dag heeft de vrijheid van meningsuiting een directe impact op de bedrijfswereld. Een filmset, een sportclub, een parlementaire vergadering… het zijn allemaal werkplekken. Het dwingt ons te erkennen dat onze organisaties niet immuun zijn voor de griezelige situaties die de mentale en fysieke integriteit bedreigen van mensen die onderworpen zijn aan de overheersing van anderen… Hoe komen we hieruit?

We denken vaak dat er niets is veranderd. Deze verontrustende en problematische situaties bestonden al. Ongepast gedrag werd als normaal beschouwd en bleef daarom onaangeroerd. Wat wel veranderd is, is de verschuiving naar totale, radicale en rauwe transparantie. Het ‘enige’ verschil is dat het stilzwijgen is vervangen door een wildgroei aan onthullingen. In onze bedrijven net als in de media, waar elke persoon met enige reputatie – en de ‘macht’ die daarmee gepaard gaat – waarschijnlijk bij de minste uitglijder wordt ontmaskerd.

De wraak van de onderdrukten?

Het belangrijkste punt in dit debat is de definitieve afwijzing van dominante verhoudingen. Het is duidelijk dat het in onze bedrijven moeilijk zal worden om tot overeenstemming te komen, aangezien de meeste discussies draaien om het begrip leiderschap… Natuurlijk veranderen de modellen in de richting van meer participatie en samenwerking. Betekent dit dat ‘zwakke’ profielen nu beschermd zijn? Zeker niet. Naast de woorden die proberen uit te leggen hoe we moeten samenwerken, zijn er nog steeds menselijke dynamieken en gedragingen die hiërarchische verantwoordelijkheid verwarren met absolute macht.
De wereld van het werk beweegt op het tempo van de besluitvorming. Telkens wordt macht uitgeoefend. Misbruik is waarschijnlijk en zelfs voorspelbaar. Alleen onze voortdurende waakzaamheid met betrekking tot machtsmisbruik en ons vermogen om het te voorkomen, kunnen ons helpen om de integriteit van iedereen te garanderen.

Is het bedrijf de juiste plaats om moed en elegantie te leren?

We hebben ongetwijfeld een nieuwe managementopleiding nodig… Tenzij we voortdurend brandweerman willen spelen, moeten we er stroomopwaarts hard aan werken om ervoor te zorgen dat de ‘dominanten’ (d.w.z. zij die de zwaarste last dragen bij de besluitvorming) het juiste gedrag aannemen. Gaan we onze collega’s basisprincipes aanleren zoals elegantie, tact, waakzaamheid, moed… op de werkvloer? Misschien niet.
Maar we kunnen wel een collectieve ervaring bieden die deze geestesgesteldheid belichaamt en gebaseerd is op het voorbeeld. Het is als de discipline die wordt opgelegd aan een topsporter. Een dagelijkse eis die ons zowel vervult als uitput. Als het consequent wordt toegepast, na verloop van tijd en in verschillende delen van onze organisaties, genereert het een broodnodig gevoel van welzijn.

Hoe kunnen we herhaalde blokkades voorkomen?

Ondertussen zijn we bezig met aanwervingen, promoties, (niet-)salarisverhogingen, carrièreverplaatsingen, beoordelingsprocedures… Kunnen al deze beslissingen worden aangevochten door mensen die het gevoel hebben dat ze het slachtoffer zijn geworden van afschuwelijk gedrag? Ja. Is er een reëel risico dat elke vorm van initiatief wordt geblokkeerd? Ja.
Waar gaan we naartoe? Hyperregulering, zonder twijfel. We creëren nieuwe regels (het meest recente voorbeeld is de wet ter bescherming van klokkenluiders), waarvan de meeste niet uitvoerbaar zijn. Desondanks moeten we ervoor zorgen dat we onze vrijheid van ondernemen en handelen beschermen. Dit vereist ongetwijfeld meer transparantie (ja, nog meer!) en meer collectieve besluitvorming, beter onderbouwd en uitgelegd, zelfs wanneer ons instinct ons zegt dat het voor de hand ligt.

Dit is niet de eerste keer – en ook niet de laatste – dat we ons op glad ijs begeven. De kwestie van vrijheid van meningsuiting confronteert ons met een vrij eenvoudige keuze. Tolereren we vandaag en morgen nog steeds overheersingsrelaties tussen degenen die met ons werken en leven? Zodra we samen zijn, is misbruik te verwachten. Maar dat betekent niet dat we ze kunnen vermijden.
De uitdaging zal zijn om koste wat het kost ons vermogen te behouden om actie te ondernemen (d.w.z. sancties op te leggen) wanneer gedrag duidelijk onaanvaardbaar is. En om te beginnen aan een lange weg, een diepgaande transformatie die de grootste inspanning ter wereld zal vergen, namelijk die van het ‘WIJ’ boven het ‘IK’ te stellen.

Jean-Paul Erhard