Samen leven… We hebben deze slogan altijd heel goed gevonden. Het is een perfecte uitdrukking van de missie die wordt omarmd door degenen die mensen willen verenigen rond een gemeenschappelijk project. Het is ook een eenvoudige formulering van wat onze belangrijkste dagelijkse uitdaging blijft. Vandaag de dag kan één woord, één houding, één gebaar genoeg zijn om de gevoeligheden van een groep mensen of zelfs een hele gemeenschap te beledigen. Ook onze bedrijven staan op scherp. Hoe hebben we zo’n niveau van hypergevoeligheid bereikt? En vooral, zijn onze collega’s bereid om samen te leven en te werken in deze sfeer van conflict?

Geconfronteerd met het geweld dat onze samenleving kenmerkt – in haar relaties, haar debatten, haar spanningen… – zou de keuze voor ‘samenleven’ voor de hand moeten liggen. Waar komt dat vandaan? Wie was de bedenker van het ‘concept’ zelf? Aristoteles, een van onze geliefde filosofen uit de oudheid, die ons behalve polemieken vrijwel niets te verzinnen heeft nagelaten. Hij had al die sterke intuïtie – en vreselijk actueel – dat we grote inspanningen moeten leveren om te slagen in het vormen van een lichaam, in het creëren van een collectief. Want oppositie en conflict zijn overal, in het dagelijks leven en op het werk. Als gevolg daarvan moeten we elke minuut vechten. Om te winnen en te slagen, natuurlijk… Maar ook om ons te verdedigen tegen het toenemende aantal aanvallen. Om het hoofd te bieden aan de wrede wereld die nu ons speelterrein is en het geweld dat ons omringt, hebben we strijders nodig.

Alle onderwerpen liggen nu gevoelig.

Waarom is het dan gevaarlijk geworden om je uit te spreken over bijna elk onderwerp? Waarom moeten we zo fantasierijk zijn om voor iedereen het juiste argument te vinden? In de meeste gevallen is het resultaat ‘lauwe’, ultraconventionele boodschappen die niemand ‘wakker schudden’. En omgekeerd genereert het een systematische botsing zodra je een sterk of afwijkend standpunt formuleert.
En waarom is dat? Omdat ons uitgangspunt de afwijzing van de ander is geworden. Als je het niet met me eens bent, ben je een gevaar en een potentiële vijand”. Hoe karikaturaal het ook lijkt, dit is de oorsprong van onze angsten. Onze interacties zijn vaak heftig, ondanks het algemene discours over welwillendheid. En dus is er geen rustpunt meer langs de weg. We kunnen het net zo goed weten: we zijn verwikkeld in een voortdurende strijd, of het nu is om onze ideeën te doen gelden of om te vechten tegen misstanden zoals discriminatie, haat of machtsmisbruik.

Het risico van algehele anesthesie in onze organisaties…

In het bedrijf, zoals in elke groep of vereniging, leiden deze voelbare spanningen tot immobilisme of chaos. In het eerste geval is het zinvol dat elke werknemer, elke manager en elke leider voorzorgsmaatregelen neemt, omdat het risico bestaat dat men aanstoot neemt aan de minste beslissing en/of interventie. De voorzichtigheid die wordt opgelegd door mogelijke conflicten zal waarschijnlijk elke vorm van initiatief blokkeren. Het is dus onze taak om te blijven hameren op de noodzaak om te beslissen en te handelen. Het is zowel gekkenwerk… als essentieel. Het zal veel energie kosten om onze organisaties weer in beweging te krijgen.

Omgaan met permanente chaos

Aan het andere uiterste moeten we ons ook voorbereiden op het beheersen van een opeenvolging van crises… Dit is misschien wel de belangrijkste ontwikkeling waar we vandaag allemaal mee te maken hebben: we zijn overgegaan van een periode waarin het ‘vanzelfsprekend’ was dat verandering de enige constante zou zijn, naar een nieuwe realiteit waarin crisis de enige (bijna-)zekerheid is. We moeten volhouden. Onze collega’s, die al verzwakt zijn door opgehoopte vermoeidheid, zullen worden aangespoord om te blijven vechten en manieren te vinden om te ‘overleven’ in een vijandige omgeving. Crises hebben, zoals we weten, zowel het voordeel dat ze ons dwingen terug te keren naar de basis als het nadeel dat ze collaterale schade veroorzaken. Ze bevestigen ook de langdurige heerschappij van de concurrentielogica, terwijl we juist droomden van samenwerkende ondernemingen.

Laten we dus nadenken over het toerusten van onze werknemers, zodat ze de voortdurende chaos met een gerust hart tegemoet kunnen treden. Het trainen en ondersteunen van ‘stille strijders’ (we hopen dat u van oxymorons houdt…): een missie die we misschien niet hadden verwacht, maar die essentieel lijkt als we het geweld dat om zich heen grijpt het hoofd willen bieden.

Zijn we hierop voorbereid? Duidelijk niet. Daarom haken onze collega’s de een na de ander af, in verschillende vormen. De voortdurende crisismodus is uitputtend. De chaos – of in ieder geval het gevoel van chaos – die het veroorzaakt, stelt ons op de proef. Het dwingt ons ook om onze transformatie en ons leerproces te versnellen. En als we het geweld van de uitwisselingen het hoofd willen bieden en met de voortdurende chaos willen omgaan, is het ongetwijfeld nodig om onze ‘kwetsbare medewerkers’ om te vormen tot ‘stille strijders’.

Jean-Paul Erhard