Maatregelen om de arbeidsmarkt te hervormen vormen geen visie op de wereld van de arbeid. Die visie ontbreekt trouwens jammerlijk. Waarom? Het lijkt onmogelijk om overeenstemming te bereiken over een ‘project’ dat vrij is van ideologische obstakels die werknemers en bedrijven vaak beletten elkaar oprecht te waarderen.
De afgelopen jaren hebben aangetoond dat regelgeving – een beetje naar links, een beetje naar rechts, en vice versa – niets verandert. De politiek heeft de controle verloren. Het is nu aan het bedrijfsleven om een inspirerende visie te bieden. Maar voorzichtigheid is geboden: dit is geen vrijbrief. Het is een verantwoordelijkheid. Voor ondernemers, leidinggevenden en managers met lef is dit een uitzonderlijke kans om een nieuw evenwicht te vinden tussen werk, ontplooiing, de samenleving, de natuur, vooruitgang, enz. Wie voelt zich klaar om voorstellen te doen?

Waarom en hoe hebben bedrijven de macht veroverd?

Het is vandaag de dag geen taboe meer om te erkennen dat bedrijven (privé of publiek, dat maakt niet uit) de macht hebben overgenomen in de meeste cruciale aspecten van ons dagelijks leven. Voorlopig althans… Hoe is deze betovering tot stand gekomen? De overheid trekt zich geleidelijk terug uit essentiële taken, omdat ze geen evenwicht kan vinden tussen goed beheer, ethiek en concrete impact. Ze blijft verstrikt in het oplossen van interne disfuncties, ten koste van de verwachtingen van de burgers. Wie neemt het stokje over? De werkgevers.

Een ander direct gevolg is dat de beste talenten geen interesse meer hebben in politiek of het algemeen belang. Politieke kringen (en bij uitbreiding ook vakbondsorganisaties) zijn niet langer aantrekkelijk en de incompetentie van verkozenen op alle niveaus blijft ons kwellen. In welke kringen wordt nagedacht over de belangrijkste trends die de arbeidswereld (onder andere) veranderen? Waar worden nieuwe waardevoorstellen bedacht voor al onze collega’s? Binnen onze bedrijven en tijdens de vruchtbare uitwisselingen die zij onderhouden.

Statistieken zeggen niets over de dagelijkse realiteit.

Een positieve visie op de arbeidsmarkt kan niet gebaseerd zijn op het behalen van een doelstelling zoals het bereiken van een werkgelegenheidsgraad van 80%.
Hier ontstaat een verwarring tussen de arbeidsmarkt en de wereld van de arbeid, waar ook wij soms in vervallen. De eerste heeft vooral betrekking op maatregelen die moeten zorgen voor macro-economisch evenwicht. De tweede moet het mogelijk maken een ‘ideaal’ model te ontwikkelen dat bestaat uit een veelheid aan individuele en collectieve verhalen die we kunnen omarmen, verwerpen, verbeteren… om zo het model te creëren dat bij ons past.

Deze verwarring is vervelend wanneer de indicatoren van de arbeidsmarkt het einddoel worden. Een werkgelegenheidsgraad van 80%, om maar één voorbeeld te noemen, geeft geen goed beeld van de werkelijke situatie op de arbeidsmarkt. Het cijfer inspireert trouwens niemand. Evenmin als de werkloosheidscijfers, die momenteel alleen maar dienen om ons schuldgevoel ten opzichte van degenen die geen toegang hebben tot de arbeidsmarkt te versterken.
Natuurlijk zijn gegevens en metingen nodig. Maar gevoelens zijn ook belangrijk. Daarom hebben we immateriële tijd nodig die we aan elkaar besteden om een boeiende visie op de arbeidswereld te ontwikkelen.

Behoefte aan veiligheid vervullen door mobiliteit in plaats van stabiliteit

De arbeidsmarkt en de arbeidswereld zijn dus twee verschillende en complementaire realiteiten. Het is de tweede die ons hier en nu interesseert. Er zijn vandaag drie pijlers en een kritieke tekortkoming in de toekomstvisie die we willen voorstellen.

Ten eerste zetten we onze vooruitgang voort op het gebied van de individualisering van de arbeidsrelatie, waarover we al uitgebreid hebben gesproken. Dat is de eerste pijler.

Ten tweede zijn er de voortdurende onderhandelingen over de flexibiliteit die zowel werknemers als werkgevers wensen. Het is een proces van voortdurende aanpassing dat ons aanpassingsvermogen stimuleert door niet-lineaire persoonlijke trajecten (wat vroeger ‘carrière’ werd genoemd) en een volledig gefragmenteerd beheer van de arbeidstijd te bedenken. Dat is de tweede pijler.

En tot slot is er de derde pijler: we bouwen aan een nieuwe versie van algemene veiligheid – van de garantie op inzetbaarheid tot psychosociaal welzijn en fysieke integriteit – die niet langer gebaseerd is op stabiliteit, maar juist op een dynamiek van mobiliteit, ongeacht de mate van volwassenheid van onze collega’s.

Het is spannend om tussen deze drie pijlers te laveren. Het is ook een serieuze verantwoordelijkheid, want er is een ‘breuk’ die ons elke dag confronteert met een harde realiteit: de toenemende ongelijkheid (en de giftige spanningen die dat met zich meebrengt). Er staat veel op het spel.

Uiteindelijk is de kritiek op het gebrek aan visie of het domme ideologische karakter van de visies die door opeenvolgende regeringen worden ontwikkeld, alleen geldig als we samen een proactieve aanpak voorstellen. Een waanzinnig pretentieus gebaar, dat is zeker… en vrijwel zeker zullen we worden afgebroken door degenen die overal en over alles een definitief oordeel over hebben. Toch is het de moeite waard! Als we er niet in slagen om oprechte liefde tussen werknemers en hun bedrijven op te bouwen, zal het een tegensprekelijke liefde zijn… Maar het is toch liefde.

Jean-Paul Erhard