Begin deze week nam Carlos Tavares, de emblematische baas van de automobielgroep Stellantis (het vroegere PSA), met onmiddellijke ingang ontslag… Dit is het feitelijke ontslag van een CEO die tot een paar maanden geleden nog werd geprezen om zijn visionaire karakter en zijn beheersing van hypercompetitief management. Vandaag klagen zowel aandeelhouders als personeel over zijn soms brutale methodes, zijn isolement en, uiteindelijk, resultaten die niet langer aan de verwachtingen voldoen. Niemand is immuun voor een ommekeer.
Laten we verder gaan met leiderschap… Waar we hier in geïnteresseerd zijn, is te ontcijferen waarom en hoe onze bedrijven de leiders en managers verliezen die hen ten goede veranderen. Op welk punt wordt een leider een doelwit voor moord? Op welk punt moeten ze zich realiseren dat het tijd is om opzij te stappen?

In de meeste gevallen gaat het om de alfamannetjes, op dit moment tenminste. Ze worden met dezelfde ijver verguisd als toen ze nog werden aanbeden. Alsof het van de ene op de andere dag mogelijk is om je modjo te verliezen… Het is wreed en, kunnen we wel zeggen, vaak voorspelbaar.

De star van vandaag is niet de star van morgen.

Dit is het lot van alle dominanten die heersen, elk in hun eigen mate… Vroeg of laat zullen de gedomineerden in opstand komen en eisen dat ze gerespecteerd worden om wie ze zijn. Het is een muiterij die vaak de vorm aanneemt van het manu militari verwijderen van de persoon die aan de macht is. Vandaag de dag, nu autoriteitsfiguren worden uitgedaagd, is de val van machtige leiders onvermijdelijk.

Waarom is dat? Omdat de marktomstandigheden zijn veranderd. Omdat de verwachtingen van belanghebbenden zijn veranderd. Omdat er nieuw talent is opgestaan. Omdat de leider in kwestie er niet voor gezorgd heeft dat hij van register kon veranderen wanneer dat nodig was! Zelfs als je aan de top van de piramide staat, is het van vitaal belang om verschillende antwoorden op verschillende behoeften te kunnen belichamen. Aanpassingsvermogen cultiveren… Dit vermogen om op een variabele manier tussenbeide te komen, stelt ons in staat om genuanceerde antwoorden te geven op complexe vergelijkingen, waarbij onze gesprekspartners ons koste wat het kost in hokjes proberen te stoppen. De beste manier om te ‘overleven’ in een wereld die voortdurend in beweging is.

Communicatie, het recht om (even) alles te zeggen?

Dan is er nog een belangrijke factor om rekening mee te houden: communicatie, vooral als die agressief is, leidt tot vermoeidheid. Dit is het lot van degenen die verandering willen stimuleren. Het is verstandig om te begrijpen dat je teams er vroeg of laat genoeg van zullen hebben om je te volgen. Maar dat betekent niet dat ze een pauze nodig hebben. Het betekent eerder dat je verandering niet eindeloos kunt blijven belichamen. Het is een kwestie van cycli.

Om een organisatie in beweging te krijgen, is het bovendien niet genoeg om het uit alle macht te willen. Je moet een minimum aan buy-in krijgen en om dat te doen, moet je de kunst van het communiceren beheersen. De verleiding voor sterke, charismatische leiders is om hun teams wakker te schudden en hen vaak te confronteren met een harde realiteit die moeilijk te herkennen is. Wat een leider als de waarheid beschouwt, wordt vaak ontvangen als een nutteloze provocatie. Het maakt niet echt uit of het waar is of niet. Het is gewoon niet prettig om te horen. In werkelijkheid moeten we erkennen dat we niet alles kunnen zeggen, vooral niet als we de leiding hebben. Overdaad op dit gebied kan fataal zijn, zelfs als we werken in een omgeving die volledige transparantie vereist.

Houdingen die onverenigbaar zijn met de huidige verwachtingen van onze teams

Tot slot moeten we begrijpen dat het leiderschapsparadigma is veranderd. Top-down modellen behoren tot het verleden. Laten we het voorbeeld nemen van onderwijzen en overdragen, een van de rollen van leiderschap. Het klassieke model, gebaseerd op de relatie tussen de houder van de kennis en de leerling, werkt niet meer. Tegenwoordig is leren gebaseerd op reflectie, gevoed door derden en vooral door onze naasten. Het is een benadering gebaseerd op dialoog en interactie.

Dus hoe pakken we het aan? Zet mensen bij elkaar, want ze zullen een collectieve ervaring ontwikkelen, een gemeenschappelijk doel bereiken (hoe onambitieus ook) en van elkaar leren.
Het is de taak van de leider om deze kansen te creëren. Is hij een organisator van evenementen geworden? Ja, tot op zekere hoogte. Charisma blijft belangrijk, niemand betwist dat. Maar het is alleen de moeite waard als het andere charisma’s de kans geeft om zich uit te drukken en door te schijnen.

De schijnbare tegenstrijdigheden nemen toe en vormen een ernstige bedreiging voor managers die vertrouwen op macht en persoonlijkheid. Hoe moeten we dit interpreteren? Is het weer een uitnodiging tot nederigheid?
Het is moeilijk om discreet te leven als de algemene verwachting is dat je een referentiepunt hebt – of zelfs een icoon – waar je terecht kunt als je de juiste richting wilt weten.
We zijn nooit zo kwetsbaar als wanneer we de top bereiken. Daarboven is er isolatie, blootstelling en risico’s nemen, allemaal realiteiten die kracht vereisen. Maar nu is er ook beschikbaarheid, luisteren en een eenvoudig principe dat inhoudt dat je jezelf in dienst stelt van een doel dat groter is dan jezelf. Een prachtige oefening.

Jean-Paul Erhard