Het is niet langer een vraag, of zelfs maar een waarschijnlijkheid: de terugkeer van de alleenheersers is bevestigd. Op alle niveaus, ook in onze bedrijven… Wat ons verbaast is de zwakte van onze reacties. Is het gewoon passiviteit, omdat we rustig moeten afwachten? Of is het meer een geval van stomheid tegenover tirannieke nieuwe leiders die zich opdringen door brutaliteit, snelheid en leugens? Gestimuleerd door een grenzeloos ego dwingen nieuwe leiders hun teams en bestuursorganen om onbeperkte macht naar zich toe te trekken, met een focus op het consolideren van hun positie voor solide persoonlijk gewin. Wie neemt het initiatief en zegt simpelweg: ‘Genoeg’!

Geconfronteerd met leiders die de macht grijpen en de destructieve effecten van hun incompetentie, willen we de mysteries begrijpen waarom er geen georganiseerde reactie ontstaat. Wat zijn de vreemde redenen waarom de opstand niet georganiseerd kan worden?

De natuur heeft een hekel aan vacuüm.

Er zit een absurde dimensie aan de recente evolutie van onze samenlevingen: terwijl autoriteitsfiguren en argumenten systematisch worden bekritiseerd en soms zelfs gehaat – welkom in het tijdperk van de onwaarheden! -We zijn nu getuige van de opkomst van sterke leiders die onbetwist regeren en vooral zonder de minste aandacht voor de meningen van de mensen om hen heen. Er is hier duidelijk een logisch verband dat we nog niet hebben begrepen.

Een van de redenen voor het gebrek aan protest is onze viscerale angst voor een vacuüm. De positie van leider is geen benijdenswaardige. Dag na dag in het middelpunt van alle aandacht staan is niet per se prettig. Dus zijn er steeds minder kandidaten… In deze omstandigheden is het niet gemakkelijk om de nieuwe generatie tirannen aan het hoofd van onze organisaties te vervangen. De vraag is: als we de psychopaat ontslaan die onze organisatie leidt, wie kunnen we dan op de troon zetten?

De grenzen van goede opvoeding.

Een ander fenomeen dat helpt om de leerling-dictators aan de top van onze bedrijven te houden is goed onderwijs. De meesten van ons zijn goed opgevoed. In de stille zalen van directiekamers en in de gewatteerde atmosfeer van managementvloeren is respect een kernwaarde. We mogen van tijd tot tijd verhitte discussies hebben. Maar geen uitbarstingen.

Deze basis voor samenleven en samenwerken kan ook een waarborg of een obstakel worden voor de eliminatie van een afwijkende leider. Het is eigenlijk een filosofische vraag: kunnen we minachting beantwoorden met matiging? Kunnen we leugens en manipulatie bestrijden met een goed opgebouwd argument en een beroep op ons gezond verstand? Het is onwaarschijnlijk… en natuurlijk betreurenswaardig. Leiders houden zich niet aan de regels van het fatsoen, zoals bijvoorbeeld woord houden. Je moet buiten de gebaande paden denken om ze uit het spel te halen.

De betekenis van opoffering? Een verdomde idiote val…

Tenslotte, wanneer we geconfronteerd worden met een despotische leider die zich vooral laat leiden door zijn persoonlijke belangen – hij is gemakkelijk op te sporen omdat hij meestal alleen is en, in alle gevallen, omringd door een zwak en afhankelijk team… – komen weinigen van ons in actie, simpelweg omdat degene die als eerste ingrijpt nooit een bonus voor moed krijgt. Iedereen weet dat hij moet gaan. Niemand zet de eerste stap. Waarom doen ze dat niet? Omdat opofferingsgezindheid een achterhaald idee is dat rechtstreeks naar het kerkhof van vergeten helden leidt.

Wie wil het rechtvaardige slachtoffer zijn van represailles van een leider met alle macht? We kennen heel wat hooggekwalificeerde individuen die uit het zicht verdwenen zijn omdat ze als eersten misstanden aan de kaak stelden. Dit zijn wat we nu klokkenluiders noemen. Het tegengaan van verdraaide en misbruikende leiders vereist onvermijdelijk een sprong van creativiteit (niet noodzakelijkerwijs aan de duistere kant, overigens) en een collectieve aanpak. Dit zijn de fundamenten van bestuur die we zouden moeten toevoegen aan de principes van algemeen belang die we dag na dag met voeten zien treden.

Jean-Paul Erhard