Steeds meer werknemers hebben te maken met toxisch gedrag door een leidinggevende. Dat blijkt uit recent onderzoek van HR-dienstverlener Securex en KU Leuven. Eén op tien (9,3%) werknemers in België heeft een extreem controlerende of micromanager als baas, dat is 69% meer dan in 2021 (toen 5,5%). Deze werknemers zijn vaker het slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag, zowel van hun leidinggevende als van collega’s of externen.

Daarnaast is een passieve leiderschapsstijl, die momenteel door 13,4% van de werknemers wordt ervaren, allesbehalve beter. Bij dit gebrek aan leiderschap wordt er door werknemers zelfs meer grensoverschrijdend gedrag ervaren. “Leidinggevenden dienen de autonomie van hun werknemers actief te ondersteunen en werknemers moeten de moed hebben om misstanden aan de kaak te stellen”, zegt Veroniek De Neve, preventieadviseur psychosociaal welzijn bij Securex.

Securex peilde in april 2024 in samenwerking met KU Leuven naar het gedrag van de leidinggevenden van 1.482 werknemers in België. Hierbij werden twee categorieën onderscheiden. De eerste categorie, ‘Close monitoring’, betreft overmatig controlerend gedrag en wordt als toxisch bestempeld. Daarnaast werd er gepeild naar ‘Chaos door passiviteit’, waarbij leidinggevenden een zeer afwachtende, “laissez-faire”-stijl hanteren.

Het onderzoek toont dat toxisch leiderschapsgedrag sterk in de lift zit. In april 2024 zei 9,3% van de werknemers in België een leidinggevende te hebben die aan overmatige controle of micromanagement doet. Dit is een stijging van 69% ten opzichte van 2021, toen het percentage nog 5,5% bedroeg. Arbeiders geven dit vaker aan dan bedienden, met respectievelijk 12,5% en 8%. Het verschil kan deels worden verklaard door de mogelijkheid tot telewerken bij bedienden, wat een buffer kan vormen tegen toxisch gedrag. Zo komt slechts 5,8% van de bedienden die telewerken in aanraking met toxisch leiderschapsgedrag.

Toxisch leiderschapsgedrag werkt breder grensoverschrijdend gedrag in de hand

Uit onderzoek van Securex en KU Leuven in 20231 bleek al dat een toxische leiderschapsstijl het risico op een burn-out van werknemers verhoogt. Dit meest recente onderzoek van Securex en KU Leuven toont aan dat werknemers waarvan de leidinggevende toxisch gedrag stelt bovendien vaker te kampen hebben met grensoverschrijdend gedrag op het werk. Bijna de helft (43,5%) van de werknemers met een overmatig controlerende leidinggevende voelde zich in de afgelopen twaalf maanden het slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag, zoals verbale of fysieke agressie, discriminatie en/of pesterijen op de werkvloer. Een kwart (26,1%) van de werknemers die een leidinggevende met toxisch gedrag hebben, komt in aanraking met grensoverschrijdend gedrag door de leidinggevende; 17,4% ervaarde grensoverschrijdend gedrag van collega’s of externen.

Veroniek De Neve van de Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het werk van Securex wijst op enkele verklaringen voor de stijging: “Werknemers zijn doorgaans mondiger geworden en duidelijk grenzen aangeven is gelukkig minder een taboe. Daarnaast zadelden de moeilijke economische situatie en de diverse opeenvolgende crisissen leidinggevenden op met meer druk en stress, waardoor ze sneller toxisch gedrag vertonen.” ​

Passief leiderschap is minstens even gevaarlijk

Er is ook een groeiend aantal leidinggevenden dat een zeer afwachtende stijl hanteert. In 2021 zei 9,3% van de werknemers dat ze een passieve leidinggevende hadden, een percentage dat in 2024 is toegenomen tot 13,4% (een stijging van 44,1%). Dit is niet zonder gevolgen, want het onderzoek legt ook in dit geval een verband met grensoverschrijdend gedrag. Maar liefst 53,3% van de werknemers met een passieve leidinggevende ervaarde in de afgelopen 12 maanden grensoverschrijdend gedrag. In 31,3% van de gevallen werd de leidinggevende als dader aangeduid en in 22,2% van de gevallen collega’s of externen.

Prof. Anja Van den Broeck van KU Leuven: “Toxisch gedrag van een leidinggevende, gekenmerkt door hypercontrole en micromanagement, gaat verder dan enkel slecht leiderschap. Het gaat om extreme controle over personeel en hen onder druk zetten. Dit zwengelt een toxische bedrijfscultuur aan die de deur openzet voor grensoverschrijdend gedrag. Tegelijk is het duidelijk dat leidinggevenden worstelen met wat ze wel of niet mogen doen. Een passieve houding is alvast zeker niet de oplossing. Naast toxisch leiderschap leidt een gebrek aan leiderschap ook tot een onveilige werkomgeving met gebrek aan grenzen, waarin de kans op blootstelling aan grensoverschrijdend zelfs nog hoger is.”

Advies voor leidinggevenden en werknemers

Leiderschapsgedrag dat autonomie ondersteunt en structuur biedt, brengt het minste aantal gevallen van grensoverschrijdend gedrag met zich mee. Slechts 15,8% van de werknemers die onder een leidinggevende werken die dit gedrag stelt, komt in aanraking met grensoverschrijdend gedrag. Deze stijl wordt wel minder toegepast dan in 2021, een daling van 21,7%. In 2024 geeft 35,4% van de werknemers aan dat hun leidinggevende hun autonomie ondersteunt en structuur biedt (vs. 45,2% in 2021).

Veroniek De Neve onderstreept het belang van goed leiderschap voor de werkgever, de leidinggevende en de werknemer: “Het is heel belangrijk voor werkgevers om voldoende aandacht te besteden aan de kwaliteit van het leiderschap in hun organisatie, want dit heeft rechtstreeks invloed op performantie, burn-out en uitval van het personeel. Leidinggevenden zelf mogen gerust meer op de voorgrond treden, maar dan met een stijl die de autonomie van de werknemer ondersteunt, die de nodige structuur biedt en een psychologisch veilig klimaat. Ook werknemers hebben een rol te spelen. Het is van cruciaal belang om verkeerd gedrag te melden, als slachtoffer en als omstander, via de daarvoor bestemde kanalen zoals de vertrouwenspersoon of de preventieadviseur psychosociale aspecten. Toxisch volggedrag, waarbij getuigen zwijgen, is net zo schadelijk als het toxische gedrag zelf.”