De vraag van deze week: werkt het meritocratiemodel nog? Laten we eens kijken naar de realiteit op het terrein… Een groot aantal bedrijven en verenigingen worstelt met de herziening van hun beloningsbeleid, zodat prestaties en vaardigheden meer gewaardeerd worden dan anciënniteit. De vraag hoe de bijdrage van elk individu te beoordelen en te belonen blijft een netelige kwestie voor het lokale management.
Puur rationeel gezien is dit niet te verklaren. Deze problemen moeten snel worden opgelost op basis van de verdiensten van onze werknemers.

Maar de redenering alleen is niet genoeg om onze organisaties te sturen. Onze emoties en intuïties spelen een steeds grotere rol in onze dagelijkse besluitvorming. En ze plaatsen meritocratie niet bovenaan onze lijst van managementprincipes. Dus waarom niet? En vooral, hoe kan het up-to-date worden gebracht?

Onze ingewikkelde relatie met succes

Succes wekt altijd argwaan. Of het nu uit jaloezie is of gewoon uit wrok, we vinden het vaak moeilijk om blij te zijn met het succes van onze collega’s of gelijken. Dit geldt net zo goed voor de lokale ondernemer als voor de teamleider die net een project heeft afgerond dat niet bepaald gemakkelijk te realiseren was. Aangezien dit nieuwe succes ongetwijfeld enkel het resultaat is van geluk of een ongeoorloofde manoeuvre, zien we logischerwijs niet in waarom we het op welke manier dan ook zouden moeten belonen… Zonde, eigenlijk.

Laten we dus niet vergeten om een positieve houding aan te nemen ten opzichte van het nemen van risico’s en de dynamiek van succes, op welke schaal dan ook. Niet alleen iconen die vechten voor een ideaal om het universum te transformeren kunnen onze bewondering opwekken. Er zijn ook arbeiders en ondernemers die kleine overwinningen behalen en die het verdienen om daarvoor erkend te worden.

Waarom zouden we nog in rechtvaardigheid geloven?

De tweede achilleshiel van de meritocratie is de geleidelijke en dramatische verdwijning van ons geloof in rechtvaardigheid. Misschien geloven we er niet meer in. De onzichtbare hand, diegene die het grote evenwicht der dingen regelt, heeft zijn kracht verloren. Hoe kunnen we dat zeggen? De ongelijkheden zijn te groot. De machtigen worden steeds machtiger, terwijl de zwakken met open mond sterven. Als gevolg daarvan zijn we getuige van de opkomst van wat nu bekend staat als bedrijfsstaten, waarvan de omvang ons blijft verbazen. Een goed voorbeeld? Dit jaar exporteert het luxegoederenconcern LVMH in waarde meer dan de hele Franse landbouwsector. (Inkoop)macht is nog nooit zo gecentraliseerd geweest als nu.

Het is deze ontwikkeling die enige tijd geleden suggereerde dat de sociale lift was afgebroken en die degenen die aan het feest zouden willen deelnemen zonder uitgenodigd te zijn, ‘demotiveert’ of zelfs verafschuwt. Waarom geloven in meritocratie als je het gevoel hebt dat de weg gesloten is? Om deze doodlopende weg tegen te gaan, is een van onze missies nu om ‘niet-geprogrammeerde’ profielen te promoten om functies te bekleden die a priori ontoegankelijk zijn, gewoon op basis van geleverde inspanningen en behaalde resultaten.

Loonverschillen heroverwegen

We worden eindelijk geconfronteerd met de noodzaak om onze daden en onze retoriek op elkaar af te stemmen. Meritocratie moet beloond worden. Er wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen degenen die bijdragen aan succes en degenen die dat niet doen. Dit is in tegenspraak met de ongelijkheidskloof die we net hebben betreurd? Natuurlijk blijft het de ambitie om deze kansen aan zoveel mogelijk mensen te bieden (in het bijzonder door de grenzen van collectieve beloningsinstrumenten te verleggen).

Op dit moment zijn de beloningsverschillen op basis van verdienste belachelijk in vergelijking met wat ze zouden kunnen zijn. Wie gaat er nu zijn best doen en inventief zijn om aan het eind van het kwartaal een bonus van 200 euro netto te krijgen? Niemand gaat dat doen. We hebben het vaak over de werkgelegenheidsvallen die het belang aantonen van een aanzienlijk verschil tussen de hoogte van een basissalaris en die van een werkloosheidsuitkering. Het is tijd om naar de prestatieval te kijken en ons bonussen voor te stellen die de moeite waard zijn. En om te onthouden dat erkenningsinstrumenten niet alleen over geld gaan.

In de huidige arbeidsmarkt besteden we – terecht – veel energie aan zaken als welzijn, koopkracht en duurzame ontwikkeling. Alles draait om het behoud van de integriteit van individuen en van de samenleving als geheel. Noodzakelijk, maar niet voldoende. Onze ambitie gaat verder dan een eenvoudige overlevingsreflex. En de principes van verdienste, inspanning en erkenning moeten iets van hun adel terugwinnen waar ze naar de tweede of zelfs derde plaats zijn gezakt. Dit is ongetwijfeld een conditio sine qua non als we een spannende nieuwe cyclus willen beginnen voor iedereen die bruist van ideeën en energie.

Jean-Paul Erhard