Leren leven en werken met de angst om overbodig te worden op de arbeidsmarkt. Vaardigheden die vaak met veel moeite zijn verworven, worden met één muisklik overbodig, ingehaald door de steeds snellere technologische innovatie. Het aantal werknemers dat hierdoor wordt getroffen, neemt met de dag toe. Onstuitbaar, onder meer onder invloed van kunstmatige intelligentie.
Het fenomeen is krachtig en zeer angstaanjagend. Een enorme groep goede mensen – goede professionals en leuke collega’s – wordt geconfronteerd met de grote kans dat ze niet langer ‘tellen’ binnen hun bedrijf, noch in de ogen van andere potentiële werkgevers. Het is niet langer een verre dreiging… En dat is ondraaglijk voor de meeste betrokkenen, omdat we hen geen positief perspectief kunnen bieden in ruil daarvoor.

Stress heeft een andere aard gekregen. Er heerst nu een angst die raakt aan onze bestaansreden op het werk. Geestelijke gezondheid staat al bovenaan de agenda van onze preventieadviseurs. Naast problemen als hyperconnectiviteit, versnelling van het werktempo en koopkracht in een vrijetijdsmaatschappij (we schamen ons duidelijk niet voor onze eigen tegenstrijdigheden), moeten we ook rekening houden met de mogelijkheid dat we op korte termijn uit de ‘werkvergelijking’ verdwijnen. Vertaling: “Mijn vaardigheden worden niet meer erkend… Waar kan ik dan nog voor dienen?”

De verschrikkelijke combinatie: tijdsdruk en gebrek aan collectief geheugen!

Je kunt aan het begin van de week een veelgeprezen visionair professional zijn en aan het einde van de week door je gesprekspartners aan de kant worden gezet. Er is in wezen niets veranderd… maar wie zijn mening durft te geven, loopt het risico de ene dag te worden toegejuicht en de volgende dag te worden verguisd. Er zijn veel meningen, en tegenwoordig ook waarheden, die vaak tegenstrijdig zijn. We moeten kunnen omgaan met de snelheid waarmee we allemaal naar de donkere kant kunnen overschakelen en tot het verleden behoren.
Bovendien helpt het langzaam verdwijnen van het collectieve geheugen ook niet echt… Erkenning is op dit moment al moeilijk te verkrijgen. Reken niet meer op de emotionele herinneringen van collega’s en leidinggevenden aan wie u eerder een dienst hebt bewezen. Zij zijn alweer met iets anders bezig.

Wij zijn inderdaad de scheppers van onze eigen neuroses!

Laten we duidelijk zijn: we zouden het jammer vinden als men zou denken dat we het slachtoffer zijn van een libertarisch complot dat de arbeidswereld onder andere ziet als een kleine kring van verbeterde mensen omringd door autonome kunstmatige intelligentie. Dat is niet het geval. Wij zijn zelf verantwoordelijk voor deze dodelijke angst.

Leren leven met onzekerheid staat al jaren op de agenda… Zozeer zelfs dat we er een vaardigheid van hebben gemaakt die absoluut moet worden verworven en ontwikkeld, namelijk het vermogen om ons aan te passen. In het verlengde daarvan stelt de evolutie van het werk nu de relevantie van alle functies binnen een organisatie ter discussie. Dat is geen verrassing.
Intiem vertrouwelijk: dit zou trouwens een van de grote mysteries van het universum voor ons kunnen verklaren… Waarom heeft de mens ooit horrorfilms moeten maken? Ik heb dit nooit begrepen, noch gewaardeerd. Deze behoefte om angst, schrik en terreur te creëren… en daar zo dicht mogelijk bij te komen – om er vervolgens spijt van te hebben – maakt ongetwijfeld deel uit van ons.

Overleven door zelfrespect en nieuwsgierigheid

Hoe hiermee omgaan? Deze stress kan ondraaglijk worden, in ieder geval op middellange/lange termijn. Het is een delicaat gevoel, het gevoel dat je (min of meer snel) overbodig wordt. Een andere werkgever vinden nadat de huidige geen behoefte meer heeft aan je aanwezigheid, dat is nog te begrijpen. Een nieuwe professionele roeping vinden, dat is een heel ander verhaal. De meesten van ons zullen te maken krijgen met een ingrijpende verandering.

Misschien volstaat het om ons zelfvertrouwen te cultiveren, te vertrouwen op onze eigen troeven en op ons vermogen om onszelf voortdurend opnieuw uit te vinden…
We kunnen allemaal nog vooruitgang boeken op het vlak van omgaan met onzekerheid. Er moet ook een cultuur van dagelijks leren worden versterkt, want hoe vanzelfsprekend het ook klinkt: ‘in alle gevallen is kennis een pluspunt’. En ten slotte moeten we ons voortdurend inspannen om open te blijven staan voor onontgonnen terrein. Uiteindelijk is het een eenvoudig recept: elke dag leren en jezelf niets verbieden.

Jean-Paul Erhard